Erol Taşdelen Yazdı: ‘GES’de sıfır KDV şart, Teşvikler devam etmeli…’
25 Eylül 2024TÜRKİYE’DE GÜNEŞ ENERJİ SANTRALLERİ
Türkiye’de 2000’lerde GES’ler dillendirilmeye başlasa da fiiliyatta 2020’den sonra büyük GES projeleri; Yenilenebilir Enerji Kaynak Alanları-YEKA ihaleleri, Çatı GES projeleri ile hayatımıza hızlı bir giriş yaptı.
Elektrik üretiminde Güneş Enerjisinin payı %10’ları 2024’de yeni geçti. Kısaca, bu alanda yolun daha başındayız.
Türkiye’de alternatif Elektrik üretimine bakıldığında Yeşil Enerjinin toplam içinde payının artmasına rağmen yetersiz olduğu, Doğalgaz gibi kontrolümüz dışında, dışa bağımlı üretimin bile Güner Enerjisi üretimin 2 katından fazla olduğu dolayısı ile bu alanda dışa bağımlılığı azaltmak için hızlı yol almamız gerektiğini gösteriyor. GES yatırımının kendi maliyetini karşılama süresi 2-3 yıla indiği düşünüldüğünde sanayici için maliyetleri düşürmeye yönelik öncelikli yatırımlar sıralamasında yerini almış durumda.
Türkiye’de kaç panel imalatı ne durumda?
Güneş Enerjisi Santralleri (GES) yatırımları son 2 yılda hızla artmaya başladı. GES’lerde önemli ana unsur da Güneş Panelleri. Türkiye’de 89 panel imalatçı firma mevcut. Şu an en az 80’ni aktif imalat yapar durumda. Bir panel imalatçı fabrikada en az 150 kişi çalışıyor. Sektör imalatta en az 15.000 kişi istihdam sağlıyor. Düzenlemeden sonra çoğu üretici üretim kapasitesini düşürmüş durumda. Sektör, GES panel üretimi için gerekli olan hammadde, özellikle fotovoltaik hücreler ve silikon gibi malzemelerin ithalata bağımlı.
Çatı GES fabrika ihtiyaçları için yeterli mi?
Fabrika Çatılarının GES ile kaplanması maalesef fabrika elektrik ihtiyacını karşılar kapasitede olmuyor. Bir fabrika çatı GES’de 5 dönümlük çatı alanda 1 MWp elektrik üretimi yapılabiliyor ki, gece de imalat yapan bir sanayi fabrika ise bu elektrik üretimi yetersiz kalıyor.
Arazi GES geçiş çok gecikti, daha yolun başındayız?
Arazi GES için izinlerde Türkiye olarak çok geciktik. 2023 yılında buna izinler çıktı. Fakat arazinin tespit edilmesi gerilim hatlara ve trafoların yeterli olmasına göre belirlendiği için her istediğiniz yeri buna uygun hale getiremiyorsunuz. Bir de burayı uygun hale getirip lisansları almanız da ciddi maliyet, çünkü onaylandığı halde burası sanayi imalat yeri ticarethane statüsünü alıyor. Arazide ise sehpalar şeklinde 25 derece acı ile yapılmakta dolayısı ile sevdaların birbirini gölge etmeyecek şekilde konumlanmış olması bakım işletme yolları imar mevzuatı çerçevesinde yoldan 5 m2 çekme mesafesi gibi unsurlardan sebep 11-12.000 m2 alan gerekiyor. Buralar ticarethane olduğu için zarar görmemesi için en az 1 bekçi de istihdam ediliyor. Bekçiye aynı zamanda ufak teknik müdahaleleri de yapacak eğitim veriliyor. Arazide mevcut tarla vasıflı arazi imar planına sokuluyor, ruhsatlandırılıyor, iskan alınıyor, arazinin statüsü arsa vasfına dönüyor. “Yenilenebilir Enerji Tesisi” yazacak bu yerlerin tapusunda. Tabi tüm işlemler için ciddi maliyet.
Türkiye’nin yıllık GES talebi ne kadar?
Türkiye şu an 3 GWh (3000 MW ) GES talebi mevcut. Henüz GES yatırımları çok yetersiz. Örneğin, Almanya 1 yıllık Enerjisini depolar hale gelmişken Türkiye henüz depolama aşamasına geçemedi bile. Daha yolun çok başındayız.
Türkiye’de piyasada en büyükler kim?
Türkiye’de Güneş Enerjisi Santralleri (GES) sektöründe faaliyet gösteren önemli firmalar arasında Kalyon PV, Zorlu Enerji, Talesun Solar, GENSED (Güneş Enerjisi Sanayicileri ve Endüstrisi Derneği) Üyesi Firmalar, Smart Energy, CW Enerji, Akfen Yenilenebilir Enerji, Borusan EnBW Enerji, GES Anonim Şirketi ilk akla gelenler.
Yerli Panel üretimi ne kadar?
Yerli panel üretimi 39 GWh talebin oldukça üzerinde dolayısı ile çoğu firma ihracat yapabilmek için arayış içine girdi. Sektörde talep fazlasından doğal bir eleme olması kaçınılmaz aslında. Eprom Enerji, Göktekin Enerji, Esenboğa Enerji, Konkordato başvurusunda bulundu. Çok dillendirilmiyor ama kamuoyunca yakından bilinen bazı firmalarında finans sıkıntısı yaşadığını sektör içindekiler biliyor.
Yalnızca Yerli Hücre üretimi ile üretilen panellere teşvik gelmesi sektörü nasıl etkiledi?
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 24.08.2024 tarihinde yayınladıkları Yatırımlarda Devlet Yardımlarının Uygulanmasına İlişkin Tebliğ ile Türkiye’de üretilmeyen panellerde yerli hücre kullanılma koşulu getirdi. Peki yerli hücre ile panel üreten var. Var! Tek firma: KALYON PV! Kalyon PV, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından düzenlenen Yenilenebilir Enerji Kaynak Alanları (YEKA) ihalelerinde kazanan firmalardan biridir. Devlet eli ile yapılan yeni düzenlemede panel imalatında TEKEL yaratıldı iyi mi! Türkiye’de Panel üretim lisansı olan 89 firma arasında sadece KALYON PV hücre üretimi yapıyor. İthalatı önleyelim derken GES’de TEKEL yaratmış olduk. GES yatırımları bıçak gibi kesilir hale geldi. Teşvik hazırlığı yapan firmaların evraklar ellerinde kaldı.
KALYON’un hücre imalatı yeterli mi?
Yerli Panel üretiminde tekel konumuna getirilen KALYON’un hücre üretimi yeterli değil. Zira, 3 GWh talebe karşılık KALYON’un panel üretimi yaklaşık 1 GWh dolayında, bunun ne kadarının yerli üretim hücreler ile yapıldığı ise henüz netleşmiş değil. Ama tüm ülke ihtiyacını karşılamadığı biliniyor. İmalat talebi karşılamadığı için yerli hücreyi KALYON ürünleri piyasada watt başına0,28-0,30 cent’ten fiyatlanır hale geldi. Oysa, diğer paneller watt başına 0,17-0,18 cent dolayında. Al size enflasyonu besleyen bir enden daha. Avrupa ülkelerinde bu maliyet 10 cent’e kadar düştü. %20 vergiyi ekleyince üstelik teşvikten de çıkarılınca GES yatırımcı sanayicinin maliyetleri nerede ise 2 katına çıktı. KALYON ürünlerine yönelik diğer önemli bir eleştiri de piyasadaki en iyi ve verimli hücre olmadığı yönünde. Zira, test sonuçlarını karşılaştırıyorum KALYON PV ürünlerinden daha verimli global ölçekteki panel üreticileri mevcut. Hal böyle iken devlet eli ile tekel yaratılarak bir taraftan GES yatırımı yapan sanayicinin yatırım maliyeti artırılırken, diğer taraftan da daha verimsiz panellere mahkum hale getiriliyor. KALYON PV gibi büyük projeler, devlet tarafından sağlanan finansal teşviklerden yararlanılmıştır. Bu teşvikler arasında düşük faizli krediler, vergi indirimleri ve hibe programları yer alır. Bu kapsamda, KALYON PV’nin performansı hızlı bir şekilde kalıcı ve tekel sürdürülebilirliğini sağladı.
Tekelleşme Anayasaya aykırı
Devlet eli ile Güneş Enerjisi Santralleri (GES) Panel imalatında TEKEL yaratılması açıkça Anayasamızın 167. Maddesine de aykırı. Anayasamızın Madde 167 – “Devlet, para, kredi, sermaye, mal ve hizmet piyasalarının sağlıklı ve düzenli işlemelerini sağlayıcı ve geliştirici tedbirleri alır; piyasalarda fiili veya anlaşma sonucu doğacak tekelleşme ve kartelleşmeyi önler” ifadeleri ile piyasa güvence altına alınmışken; GES panel imalatında devlet eli ile TEKEL yaratılmış durumda. Rekabet Kurumu’nun ana görevlerinden biri de piyasada TEKEL oluşmasının önüne geçmesi şeklidedir. Dolayısı ile GES’de yapılan yerli hücre koşulu haksız yere rekabeti bozan bir ortam oluşturdu. GES imalat temsilcileri, “teşvik düzenlemesinin 1 Ocak 2025’e ertelenmesi gerektiğini, aksi takdirde, sektörde konkordato ilanlarının yaygınlaşacağını” belirtiyor.
Sanayici yatırım maliyetleri artmış durumda, düzenlemeden zararlı çıktı
Yerli hücre dışındaki panellerin teşvik kapsamından çıkarılması sanayici de ciddi zarar eder hale geldi. Bir defa watt başına 0,17-18 cent’e aldığı panelleri Kanyon’dan alması halinde maliyet 0,28-30 cent’e yükseldi. Diğer bir kaybı da yerli hücreli ürünlerin yetersizliği piyasada mal sıkıntısı da yaratacağı için montaj süreci uzayacak ve Enerji kayıplarına neden olacak. 2024 kışında yatırımını bitirmeyi planlayan fabrikalar 2024 yaz güneşini de kaçıracağı için nerede ise 1 yıllık bir GES Enerji kaybı ile karşı karşıya kaldı. Zira, yazın günlerin uzaması ve güneş etkisi ile GES verimi kıyaslanmayacak kadar kıymetli.
GES yatırımlarının yavaşlamasında TEİAŞ rolü
TEİAŞ’ın mevcut kapasiteyi artırmaması, altyapı yatırımlarını yavaşlatması Sanayicilerin GES yatırımlarını da yavaşlatmakta. Dağıtım ağındaki yetersizlikler GES önünde ciddi engel olmuş durumda.
Yerli hücre üretiminin yatırım maliyeti ne kadar?
Yerli panel hücre yatırımının maliyeti yaklaşık 150-300 milyon USD. Bu kadar büyük yatırımını şu an panel üreten firmaların tek başına yapması çok zor. Fakat zaman verilir se 3-4 firma bir araya gelip ortak yatırım yapması mümkün. Yeni düzenlemelere hazırlıksız yakalanan panel üreticilerin bir araya gelip yerli hücre imalat yapma koşullarını da zor duruma sokmuş durumda.
Panel imalatçılarını iflaslar yaşanacak
Mevcut durum 89 panel imalat lisansı alan firmayı sıkıntılı hale getirmiş durumda. Zaten talebin kat ve kat üzerinde panel imalatı, kar marjlarının düşmesi söz konusu iken diğer taraftan da panellerin teşvik dışında bırakılması sektörde ciddi rahatsızlık yarattı. Yatırımlarını dahi finans edememiş konumundaki çoğu firma bu ani değişikliğe hazırlıksız yakalandı. En az 15.000 istihdam sağlayan sektörden sadece kendi çalışanları değil, montaj hattında çalışanlarla birlikte 250 binden fazla çalışanı da olumsuz etkileyecek.
Panel İmalatçıları Yatırım Teşvik Belgeli-YTB ile İhracat Sayılan Satış ve Teslimler Hakkında Tebliğ (İhracat: 2005/2) kapsamında haklar kullanıyor; D3 Belgesi özel bir imtiyaz belgesiyle gümrük, gözetim ve hatta KDV gibi vergilerinden özel muafiyet sağlanarak hammadde ithal ederek müşteriye uygun maliyetlerle Panel satılabiliyordu. Yeni düzenleme ile bu belgeler ile avantaj da ortadan kalkmış oldu.
Emekleme aşamasındaki GES yatırımları devam etmeli
Enerji maliyetlerini aşağıya çekmek için GES yatırımı devam etmeli. Son yıllarda tekstil başta olmak üzere Mısır gibi ülkelere yatırımlarını kaydırmada Türkiye’de Enerji maliyetlerinin yüksekliği direkt etkili oldu. Mısır’da Sanayi Elektrik maliyeti %56, Doğalgaz maliyeti %29 daha ucuz. Sadece Mısır’a sanayi yatırımı 2,5 milyar USD’yi geçti ve bu ülkede 90 bin istihdam sağladı. Yazık!
Genel Maliyet içinde Panel Maliyeti ne kadar?
GES yatırımında Panellerin maliyeti genel maliyetin %45-50’sini oluşturuyor. Dolayısı ile yatırımın yarısını oluşturan panel maliyetindeki düzenleme direkt yatırımcının maliyetini de etkiliyor.
Güneş enerjisi projeleri nasıl finanse ediliyor?
GES yatırımların çoğu Özkaynaklar yafa Banka-Leasing gibi finansal kuruluşlar tarafından Proje bazlı finans sağlanıyor. EXİMBANK ve Kamu bankaları bu tür projelere 1-2 yıl ödemesiz 10 yıla kadar kredi vadesi sağlayan finans seçenekleri sunuyor. Bankaları yurt dışından kullandıkları krediler genelde Yeşil Finansman, Hibrit Fİnansman koşulu ile olduğu için bankaların çoğu bu alandaki finansmana sıcak bakıyor. Faiz oranlarının artması ise yatırımcılar için ciddi maliyet oluştursa da özellikle ihracatçı firmaların 2024’de değişken faizli döviz kredi tercih etmeleri zamanın ruhuna da uygun. Bazı GES imalatcı ve yapımcı firmalar müşterilerine finans kaynakları yönünden danışmanlık hizmeti de vermeye başlaması bu alanda müşterileirn işini de kolaylaştırıyor.
Sürdürülebilir yatırımlarda vergi niçin var?
Dünyanın birçok ülkesinde GES yatırımlarına ciddi sürdürülebilir destek ve vergi avantajı sağlanıyor. Türkiye’deki bankalar yurt dışından buldukları sendikasyon kredilerin son yıllarda nerede ise tamamı sürdürülebilir alanlarda kullanılma üzere verilir hale geldi. EXİMBANK dahil bankalar GES yatırım kredi vermek için istekli. GES yatırımda %20 KDV mevcut. Kurumlar vergisinden de istisna değil, olmalı mı kesinlikle. Özellikle Avrupa’ya ihracat yapan firmaların Sürdürülebilir Enerji kullanmaları ciddi avantaj sağlayacak.
GES iletim ve dağıtım maliyetleri artırıldı
Maç oynanırken kurallar değişti, “lisansız üretimlerde” başlangıçta iletim ve dağıtım bedeli 5 bin -10 bin TL iken 150-300 bin TL’ye artırıldı. Ortalama 1 MWp üretimde 5- 10 bin $ iletim bedeline artırıldı bu da 20 -30 kat artışa karşılık geliyor bu beklenmedik artış yatırımcıyı caydırıcı etki yapmaya başladı. Bu konuda açılmış davalar var. Yerliler kaybetti, yabancılar tahkime gitti.
GES yatırımda Sanayici “KDV kalkmalı” diyor
Sanayici öztüketim için yapılan GES yatırımlarda teşviklerin devam etmesi, yerli hücre şartının gevşetilmesini; yatırımdaki %20 KDV’nin kaldırılmasını talep ederken bu yatırımların vergi istisna kapsamında olmasını da talep ediyor.
Panel imalatçıları KDV’de TEKEL’de kalkmalı
Panel imalatçıları da başta anayasaya ve Serbest Piyasa ekonomisi düzenlemelerine aykırı olan devlet eli ile yaratılan KALYON PV’ye sağlanan TEKEL avantajının iptal edilerek eşit rekabet koşullarının yaratılmasını talep ediyor. Sektörün henüz yatırım aşamasında olduğu için bu tür yasal düzenlemenin erken ve rekabeti bozduğunu öne sürüyorlar ki çok haklılar. Sektör temsilcileri Panelde KDV’nin kalkması sektörü rahatlatacağı konusunda da sanayiciler ile aynı çizgide buluşmuş durumda. Hücre bazlı teşvik daraltılmasında da ciddi zararlarının olduğunu en azından eldeki stokların bitirilmesi, evrakları hazırlanan teşvik başvurularının tamamlanması için öncelikli olarak teşviklerde ek süre verilmesi gerektiği üzerinde sanayicilerle birlikte hemfikirler.
Erol TAŞDELEN – Ekonomist www.bankavitrini.com
Tüm Yazarlar
