The Economist uyardı:  Dünya düzeni yıkılmak üzere

İngiliz finans degrisi the Economist son sayısında, global eko-politik düzenin sallantıda olduğu kehanetinde bulundu.  “Global ekonomi şoklara dirençli gözükse de,  derine baktığınızda kırılganlığı görürsünüz” diyor The Economist makalesi. “İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana küresel ekonomiyi yöneten düzen yıllardır aşınıyor. Bugün çöküşün eşiğindeyiz. Endişe verici sayıda tetikleyici, gücün haklı olduğu ve savaşın bir kez daha büyük güçlerin başvurduğu anarşiye doğru gidişi tetikleyebilir”.

Makaleden kritik paragraflar şöyle:

İlk bakışta dünya ekonomisi güven verici derecede dirençli görünüyor. Amerika, Çin ile ticaret savaşı tırmanırken bile yükselişe geçti. Almanya, ekonomik bir felaket yaşamadan Rus gaz sevkiyatının kaybına dayanabildi. Ortadoğu’daki savaş petrol şoku getirmedi. Füze meraklısı Husi isyancıları küresel ticarete neredeyse hiç zarar vermedi. Küresel GSYH’nin payı olarak ticaretin pandemiden sonra toparlanma kaydettiği ve bu yıl sağlıklı bir şekilde büyüyeceği tahmin ediliyor.

Ancak daha derine baktığınızda kırılganlığı görürsünüz. İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana küresel ekonomiyi yöneten düzen yıllardır aşınıyor. Bugün çöküşün eşiğindeyiz. Endişe verici sayıda tetikleyici, gücün haklı olduğu ve savaşın bir kez daha büyük güçlerin başvurduğu anarşiye doğru gidişi tetikleyebilir. Hiçbir zaman çatışmaya dönüşmese bile, kurallardaki  çöküşün ekonomi üzerindeki etkisi hızlı ve acımasız olabilir.

Eski düzenin çöküşü her yerde görülüyor

Yaptırımlar 1990’lı yıllardan dört kat daha fazla kullanılıyor; Amerika yakın zamanda Rus askeriyesini destekleyen kuruluşlara “ikincil” cezalar uyguladı. Ülkeler, Çin ve Amerika’nın yeşil üretime verdiği geniş devlet desteğini kopyalamaya çalışırken, bir sübvansiyon savaşı da sürüyor. Her ne kadar doların hakimiyeti devam etse ve gelişmekte olan ekonomiler daha dirençli olsa da, küresel sermaye akışları parçalanmaya başlıyor.

Şimdiye kadar parçalanma ve çürüme, küresel ekonomiye gizli bir vergi yükledi. Bu vergi  ancak nereye bakacağınızı biliyorsanız algılanabilir. Ne yazık ki tarih, daha derin, daha kaotik çöküşlerin mümkün olduğunu ve çok ani cereyan edebileceğini gösteriyor.  Örneğin, Birinci Dünya Savaşı, o zamanlar pek çok kişinin sonsuza dek süreceğini varsaydığı küreselleşmenin altın çağını yok etti. 1930’ların başlarında Büyük Buhran ve Smoot-Hawley  gümrük tarifelerinin hayata geçmesi ardından Amerika’nın ithalatı iki yıl içinde %40 oranında çöktü. Ağustos 1971’de Richard Nixon beklenmedik bir şekilde doların altına çevrilebilirliğini askıya aldı; yalnızca 19 ay sonra Bretton Woods sabit döviz kuru sistemi çöktü.

Günümüzde yaşananlar geçmişe benzer kopuşları anımsatıyor

Donald Trump’ın sıfır toplamlı dünya görüşüyle ​​Beyaz Saray’a dönüşü  ulus-üstü kurumlar ve normların aşınmasını sürdürecektir. Ucuz Çin ithalatında ikinci dalga korkusu bloklaşmayı hızlandırabilir. Amerika ile Çin arasında Tayvan konusunda veya Batı ile Rusya arasında açık bir savaş büyük bir çöküşe neden olabilir.

Dev kayıplar söz konusu

Bu senaryoların çoğunda kayıp, birçok uzmanın düşündüğünden daha derin olacaktır. Eşitsizliğin, küresel mali krizin ve iklimin ihmal edilmesinin nedeni olarak dizginsiz küreselleşmeyi eleştirmek moda oldu. Ancak liberal kapitalizmin en yüksek noktası olan 1990’lı ve 2000’li yılların başarılarının tarihte eşi benzeri yoktur. Küresel ekonomiye entegre olan Çin’de yüz milyonlarca kişi yoksulluktan kurtuldu. Bugünün liderlerinin yıkmayı umduğu “Washington Konsensüsü” dönemi, yoksul ülkelerin büyümeyi yakalamaya başladığı ve zengin dünyayla aradaki farkı kapattığı dönemdi.

Sistemin çöküşü bu ilerlemeyi yavaşlatma, hatta tersine çevirme tehlikesi taşıyor. Denge bir kez bozulduğunda yerini yeni kurallarla değiştirmek pek olası değil. Bunun yerine dünya işleri, eşkıyalık ve şiddeti destekleyen doğal anarşi durumuna dönecektir. Güven ve işbirliği için kurumsal bir çerçeve olmadan, ülkelerin yapay zekada silahlanma yarışını kontrol altına almaktan uzayda işbirliği yapmaya kadar 21. yüzyılın zorluklarıyla başa çıkması zorlaşacak.

Sorunlar benzer düşüncelere sahip ülke blokları tarafından çözülecek. Bu çözüm işe yarayabilir, ancak Avrupa’nın karbon tarifeleri veya Çin’in IMF ile olan husumetinde olduğu gibi, çoğunlukla baskı içerek ve bloklar arası kızgınlığı körükleyecek. İşbirliği yerini topyekün silahlanmaya bıraktığında ülkelerin barışı korumak için daha az nedeni olur.

Çin Komünist Partisi’nin, Vladimir Putin’in ve diğer şüphecilerin gözünde bu sistem güçlünün haklı olduğu bir rejimden başka bir şey değil. Liberal düzeni yüce ideallerin hayata geçirilmesi olarak değil, ham Amerikan gücünün sadece bu ülke lehine uygulanması olarak görüyorlar.

Yavaş yavaş, sonra aniden

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan sistemin Amerika’nın enternasyonalist ilkeleri ile stratejik çıkarları arasında bir uyum sağladığı doğrudur. Ancak liberal düzen dünyanın geri kalanına da büyük faydalar sağladı. Dünyadaki yoksulların çoğu, IMF’nin Kovid-19 salgınının ardından gelen kamu borcu krizini çözememesinden zaten acı çekiyor. Hindistan ve Endonezya gibi ticaret yoluyla zenginliğe ulaşmayı ümit eden orta gelirli ülkeler, eski düzenin parçalanmasının yarattığı fırsatlardan yararlanıyor ancak sonuçta küresel ekonominin entegre ve öngörülebilir kalmasına güvenecekler.

Gelişmiş dünyanın büyük kısmının, özellikle de Britanya ve Güney Kore gibi küçük, açık ekonomilerin refahı tamamen ticarete bağlı. Amerika’daki güçlü büyümeyle desteklenen dünya ekonomisi, önüne çıkan her şeye dayanabilecekmiş gibi görünebilir. Bu bir hayal.

Kaynak:  The liberal international order is slowly coming apart