Muhammed el Arian: Dünya ekonomisine 5 büyük tehdit

Orta Doğu’da devam eden çatışma, küresel büyüme görünümünü karartan birçok ekonomik ve jeopolitik eğilimden yalnızca biri. Yakın gelecek kasvetli görünse ve daha da kasvetli hale gelebilirse de iyi haber şu ki, günümüzün kısır döngülerini erdemli döngülere dönüştürme kapasitesine sahibiz.

İşletmeler, hükümetler ve yatırımcılar, Orta Doğu’da ortaya çıkan trajik olaylardan önce zaten sisli bir küresel ortamda geziniyorlardı. Ancak Hamas ile İsrail arasında binlerce sivilin hayatına mal olan korkunç çatışma, bu yorumun konusu olan küresel ekonomi için yeni bir belirsizlik katmanı oluşturdu. Bölgede ve ötesinde jeopolitik durumun hızla iyileşmesi gibi pek olası olmayan bir gelecekte  bile, beş ekonomik ve finansal faktörün yol açtığı derin bir belirsizlik duygusu varlığını sürdürecek.

Birincisi, küresel ekonominin başlıca büyüme motorları şu anda baskı altında. Avrupa’nın resesyonun eşiğine gelmesi ve Çin’in duraksaması nedeniyle ABD ekonomisi küresel büyümenin ana itici gücü olarak ortaya çıktı. Bu, özellikle 2023’ün üçüncü çeyreğinde ABD’nin tahminlerin çok üzerinde büyümesiyle belirginleşti.

Ama, Amerika’nın  bile büyüme görünümü  belirsiz. Geçtiğimiz 15 ay boyunca, analistlerin ABD ekonomisinin gidişatı hakkındaki fikirleri dört senaryo arasında çılgınca gidip geldi: yumuşak iniş, sert iniş, burun üstü çakılma ve yavaş büyümeyle yola devam. Şu anda hakim olan görüş ABD’nin yumuşak bir inişe doğru gittiği yönünde olsa da, önümüzdeki haftalarda tahminler sert bir inişe doğru kayabilir.

Olgun kurumları ve çeşitlendirilmiş üretim tabanıyla dünyanın en büyük ekonomisinin büyüme anlatısı bu kadar kolay değişebildiğinde, dünyanın geri kalanındaki belirsizliğin daha da can yakıcı olması şaşırtıcı değil. Küresel görünüm, tek bir zirve ve ince kuyruklarla potansiyel sonuçların normal çan eğrisi şeklindeki dağılımına benzemek yerine, her iki ucunda da kalın kuyruklar bulunan çok modlu bir dağılıma benziyor. Yani aşırı olaylar ve Kara Kuğular olasılığı geçmişe nazarana yüksek.

Olumlu tarafı, Gordon Brown, Michael Spence, Reid Lidow ve benim yeni kitabımız Permacrisis’te (Perma-kriz, sürekli krizi, Ebedi Kriz) tartıştığımız gibi, yapay zeka, yaşam bilimleri ve temiz enerjideki ilerlemelerin üretkenliği ve potansiyel GSYİH büyümesini önemli ölçüde artırma potansiyeline sahip olması. Dağılımın diğer ucunda ise bir dizi kısır döngünün art arda gelen şokları  ağırlaştırma riski var.

Yüksek faizler finansal şoklara yol açabilir

İkincisi, bu belirsiz geleceğe doğru yapılan yolculuk tehlikelerle dolu. En acil risk, piyasaların Fed ve diğer büyük merkez bankalarının agresif bir şekilde faiz oranlarını yükselterek, yüksek oranları sürdürmesinin küresel borçlanma maliyetlerinde yarattığı  artış.

Üçüncüsü, yüksek faiz ortamının devam etmesi, resesyon ve finansal piyasalarda çalkantı riskini artırıyor. Bazı bölgesel ABD bankalarının battığı Mart ayında finansal çalkantının ilk işaretlerini gördük.

ABD devlet tahvili getirileri aldı başını gidiyor, kim tutacak?

Dördüncüsü, küresel ekonomi ve gösterge ABD devlet tahvilleri gibi kilit finansal piyasalar artık temel çıpalardan yoksun. Büyüme ivmesi, politikalara güven ve  istikrarlı finansal akışlar gibi temel parameterler sürekli değişiyor.

Ekonomi politikası araçları siyasi ve jeopolitik değerlendirmelere bağımlı hale geldikçe, zaten zayıf olan küresel büyüme görünümü daha da kötüleşebilir.

Tüm dünyada para politikasının  kredibilitesi tehdit altında. Faizlerin denge düzeyine ilişkin gerçek yapısal belirsizlikler var. Büyük para birimlerinde faizler yüksek kaldıkça,  faiz artırım döngüsünün gecikmiş etkileri de ağırlaşacak. Üstelik, daralan merkez bankası bilançoları ve etkili bir politika çerçevesinin olmayışı, arz tarafının yeterince esnek olmadığı bir dünya ekonomisinde doğru enflasyon hedeflerini belirleme zorluğunu daha da artırıyor.

Bütçe açıkları artarken, Fed, BoE ve AMB para arzını sıkıyor

Artan bütçe açıkları ve  faiz giderlerinin ortasında, devlet tahvili ihracındaki önemli artışı kimin karşılayacağı sorusu da var. On yıldan fazla bir süredir Fed ABD devlet tahvillerinin en güvenilir alıcısı olmuştur. Ancak enflasyon ve diğer aşırılıklar nedeniyle niceliksel genişlemeden niceliksel sıkılaştırmaya geçmeye zorlanan Fed artık net satıcı konumunda. Uluslararası alıcılar da kısmen jeopolitik gerilimlerden dolayı daha temkinli görünüyor. Üstelik, emeklilik fonları ve sigorta şirketleri gibi pek çok yerli kurumsal yatırımcının  portföyünde daha fazla tahvil alacak likidite kalmamış olabilir.

Sermaye piyasaları çıpasını kaybetti, oynaklık yükselecek

Bu ekonomik, politik ve teknik çapalar olmadan, küresel ekonomi ve sermaye piyasaları dalgalı ve öngörülemez bir denizdeki teknelere benzer. Bu da bizi küresel belirsizliğin beşinci etkenine getiriyor: iklim değişikliği ve genişleyen ekonomik eşitsizlik gibi uzun vadeli krizlere yetersiz tepki.

Bu sorunları çözmek için ne kadar beklersek, nihai maliyetler de o kadar büyük olacak. Bugünkü yetersiz eylemlerimiz ileride daha karmaşık ekonomik ve politik engellerle karşı karşıya kalacağımızı garanti ediyor.

Çare var mı bu dertlere?

Permacrisis’te yazdığımız gibi, günümüz dünyası süregelen üç başarısızlıkla şekillendi: gezegenimize saygılı, tutarlı ve kapsayıcı bir büyüme elde edememek; tekrarlanan iç politika hataları; ve ortak problemlerin kolektif eylem gerektirdiği bir dönemde etkili küresel politika koordinasyonunun sürekli eksikliği. Bu başarısızlıkların derin ekonomik, finansal, kurumsal, sosyopolitik ve jeopolitik sonuçları oldu.

Bu kötü haber. İyi haber şu ki, bu sorunları çözecek ve günümüzün kısır döngülerini erdemli döngülere dönüştürecek kapasiteye sahibiz. Ancak bu hedefe ulaşmak için gereken büyük değişiklikleri uygulamak için ulusal düzeyde vizyoner siyasi liderliğe ve ortak zorluklarımıza ilişkin artan küresel farkındalığa ihtiyacımız var.

Böyle bir liderliğin yokluğunda, çocuklarımıza ve torunlarımıza ekonomik ve finansal istikrarsızlık, iç siyasi huzursuzluk ve jeopolitik çalkantıların hakim olduğu bir dünya bırakma riskiyle karşı karşıya kalırız.

Kaynak:  The Five Main Drivers of Global Economic Uncertainty