Güney Asya ülkeleri neden yakınlaşıyor? İklim krizi ve Çin korkusu mu?

Güney Asya’da Çin dışında bir ittifak gelişiyor. Bunun son örneğini de Bangladeş, Hindistan ve Nepal arasındaki elektrik anlaşmasında gördük ve bu sayede bölgede daha sıkı ticari bağlar için umut verici bir işaret ortaya çıktı.

Haziran ayının büyük bir bölümünde Bangladeş’in başkenti Dakka ve çevresindeki 23 milyon insan 38°C’ye varan sıcaklıklarda acı çekti. Vantilatörler ve klimalar pek işe yaramadı; ülkede bu yılın ilk 150 gününün 114’ünde elektrik kesintisi yaşandı. Sadece 500 km kuzeydeki Himalaya cumhuriyeti Nepal ise tam tersi bir sorunla karşı karşıya. Ülkenin elektrik talebi 1,7 gw’a ulaşırken, neredeyse tamamı hidroelektrikten elde edilen üretim kapasitesi 2,8 gw’a ulaşıyor. Yetkililer elektrik santrallerine şebekenin dengesini bozmamak için üretimi kesmelerini söylüyor.

Economist’in haberine göre bu dengesizlik yakında düzelmeye başlayabilir. Bangladeş, Hindistan ve Nepal arasında haftalar içinde sonuçlandırılması beklenen üçlü bir anlaşma, Nepal’in fazla elektriğinin bir kısmının Hindistan’ın iletim altyapısı üzerinden elektrik açlığı çeken Bangladeş’e, mütevazı bir 50mw ile başlayarak akmasını sağlayacak. Şüpheciler bunu Bangladeş’in açığında yuvarlama hatası olarak değerlendiriyor.

Reuters tarafından yapılan analize göre, en yoğun zamanlarda talep arzı %25’e kadar aşıyor. Yine de Nepal’den gelen enerji miktarına odaklanmak asıl noktayı gözden kaçırmak anlamına geliyor. On yıllardır komşuların birbirlerine şüpheyle baktığı bir bölgede bunun gerçekleşiyor olması bile bir dönüm noktası. Gözlemciler bu anlaşmanın bölgede daha entegre bir enerji piyasasının temelini atacağını umuyor.

Üç acil faktör, anlaşmanın ivme kazanmasına yardımcı oldu. Bunlardan ilki artan enerji maliyetleri. Güney Asya, Ukrayna’daki savaş nedeniyle sekteye uğrayan küresel enerji piyasalarında ihtiyaçlarını karşılamakta zorlanıyor. İkincisi, Güney Asya ülkeleri, sıcak hava dalgaları ve sellerin daha sık ve yoğun hale gelmesiyle iklim değişikliğinin gerçekleriyle uğraşıyor. Üçüncüsü ise Hindistan’ı küçük komşularına daha fazla dikkat etmeye iten Çin’e karşı artan ihtiyatlılık.

Güney Asya dünyanın ekonomik olarak en az entegre olmuş bölgelerinden biri, dolayısıyla ticaretteki herhangi bir artışın önemli faydaları olabilir. Ancak siyaset uzun zamandır buna engel oluyor. Hindistan’ın Pakistan ile olan gergin ilişkisi en büyük engel. Ancak Nepal ve Bangladeş’te de siyasi ve diğer karışıklıklar ilerlemeyi engelledi. Nepal 2006 yılına kadar iç savaşla çalkalandı ve 2015 yılında yıkıcı bir deprem yaşadı. Hindistan’ın hakimiyetinden endişe duyan ve diğer seçenekleri keşfetmeye hevesli olan Nepal, son yıllarda Çin’e yönelmeye başlamıştı.

Hindistan ve Bangladeş nehir suyunun paylaşımından yasadışı göçe kadar her konuda anlaşmazlık yaşıyor. Bangladeş’in eski Hindistan Büyükelçisi Tarık Karim, 15 yıl kadar önce “Bangladeş’te Hindu gücü istemiyoruz, karanlıkta kalmayı tercih ederiz diyen insanlar vardı” diyor.

Karanlıkta oldukça uzun bir zaman geçiren Bangladeşliler şimdi yeniden düşünüyor. Ülkenin tüketiminin üçte ikisini karşılayan doğal gaz rezervleri azalıyor ve on yıl içinde tükenebilir, bu da ülkeyi sıvılaştırılmış doğal gaz (lng) ithalatına daha bağımlı hale getiriyor.

Zengin Avrupa ülkeleri geçen yıl Rus gazına alternatif ararken lng fiyatlarını artırdı ve Bangladeş’in tedarikçilerle uzun vadeli anlaşmalar yapmasını zorlaştırarak daha pahalı petrol ve benzin tesislerine geçmeye zorladı. Bu durum döviz rezervlerini tüketti ve yeterli yakıt alamamasına neden oldu. Dahası, Bangladeş 2030 yılına kadar karbon emisyonlarını %20’den fazla azaltma sözü verdi, bu da fosil yakıt kullanımını azaltmayı gerektiriyor.

Bu arada Nepal, ekonomik kalkınma stratejisinin büyük bir kısmını komşularına hidroelektrik enerji satışına bağlamış durumda. Geçen yıl Hindistan’a 400mw enerji ihraç etmeye başladı; bu yıl 600mw daha ihraç etmek için bir anlaşma yaptı. 5 gw’lık bir kapasite daha yapım aşamasında. Eğer bu kumar tutmazsa, hem elektrik alım satımında tekel konumunda olan hükümet hem de ülkenin özel enerji üreticileri bir yığın borç ve yarım kalmış projelerle karşı karşıya kalacak. Bir hidroelektrik yatırımcısı olan Ashish Garg, “Eğer bu anlaşmalar işe yaramazsa, mahvoluruz” diyor.

Entegrasyon Güney Asya’nın yeşil enerjiye geçişi için de hayati önem taşıyor. Nepal ve Bhutan’ın yaklaşık 70 gw hidroelektrik potansiyeli olduğu tahmin ediliyor, bunun sadece küçük bir kısmından yararlanılıyor.

Bangladeş’in yenilenebilir enerji kapasitesi çok az ve yeterli rüzgar ve güneş enerjisi eklemek için yeterli alanı da bulunmuyor. Hindistan 2030 yılına kadar 500 gw yenilenebilir enerji kapasitesi kurmayı planlıyor.

Hindistan’ın 2040 yılında öngörülen elektrik talebini karşılamak için mevcut 418 gw’lık kapasiteye ek olarak 950 gw’lık, yani yaklaşık Avrupa’nın elektrik piyasası büyüklüğünde bir kapasite eklemesi gerekecek. Komşularından gelen hidroelektrik, yenilenebilir enerjinin istikrarlı bir temelini sağlamaya yardımcı olabilir. Daha temiz elektriğin faydaları, kısa vadede, dünyanın en kirli şehirlerinden bazıları olan bölge şehirlerinde daha solunabilir hava şeklinde de kendini gösterebilir.

Hindistan tarihsel olarak çok taraflı enerji anlaşmalarına girmekte isteksiz davrandı, Nepal ile yapılan ithalat anlaşmaları ve sınıra yakın bir Hint santralinden Bangladeş’e kömürle çalışan elektrik satmak için yapılan yeni uzun vadeli anlaşma gibi ikili anlaşmaları tercih etti. Ancak Washington’daki Georgetown Üniversitesi’nden Sanjay Kathuria, “Çin’e karşı koymak için bölge ülkeleri, karşılıklı bağımlılık yaratmaya hevesli ve enerji bunu yapmanın, örneğin diğer şeylerin ticaretinden daha az tehdit edici bir yolu” diyor.

Hindistan başbakanı Narendra Modi, ülkenin komşularıyla ilişkilere öncelik veriyor. 2021 yılında Bangladeş başbakanı Şeyh Hasina ile samimi bir baş başa görüşme için Dakka’ya gitti. Mayıs ayında ise Nepal Başbakanı Pushpa Kamal Dahal’ı Delhi’de ağırladı.

Üçlü anlaşma Mayıs ayındaki zirve sırasında lanse edildi; Modi ayrıca önümüzdeki yıllarda Nepal’den 10 gw enerji satın alma sözü verdi. Enerji bakanlığında müzakereleri yürüten Ajay Tewari, “Bangladeş’in bizim iletim hatlarımızı kullandığı sürece Nepal’den doğrudan alım yapmasından çok memnunuz” diyor. Hindistan’ın elektrik alım kuralları Çin tarafından finanse edilen projelerden elektrik ithalatını yasaklıyor ve Nepal’i Hintli yatırımcıları tercih etmeye teşvik ediyor.

Daha derin enerji entegrasyonunun önündeki engeller ise devam ediyor. Bu zorlukların başında, bölgede enerji naklini sağlayacak şebekelerin olmaması geliyor. Üç ülke arasındaki mevcut yüksek gerilim hatları şimdiden aşırı yüklenmiş durumda. Yeni hatlar planlanıyor ancak bunların inşası arazi edinme sorunları ve finansman eksikliği nedeniyle engelleniyor, özellikle de Nepal’de hükümetin yeni hatlar için parası yok ve özel sektörün bunları inşa etmesine izin vermeyi reddediyor.

Bangladeş ve Nepal, Hindistan’ın iki komşusu arasında enerji ticareti için kendi toprakları üzerinden özel bir hat inşa edilmesine izin vermesi için lobi yapıyor. Ancak Hindistan şimdiye kadar buna yanaşmadı ve yakın zamanda da fikrini değiştirmesi beklenmiyor. İklim değişikliği de sorunu daha da kötüleştirebilir: eriyen buzullar, toprak kaymaları ve değişen nehir akışları Nepal’in hidroelektrik potansiyelinin bir kısmını önümüzdeki on yıllarda kullanılamaz hale getirebilir.

Hindistan, net sıfır hedefleri konusunda ciddiyse kömürden uzaklaşmaktan başka çaresi yok. Bangladeş de fosil yakıtlara olan bağımlılığından kurtulmak zorunda kalacak.

Yenilenebilir kaynaklardan istikrarlı ve güvenli bir enerji arzı sağlamak için komşuların şebekelerini birbirine bağlamaları, enerji piyasalarını serbestleştirmeleri ve düzenleyici rejimlerini uyumlu hale getirmeleri gerekecek. Nepal Elektrik Kurumu’nda elektrik satışlarını denetleyen Prabal Adhikari, bugün üzerinde çalışılan küçük üçlü anlaşmanın bu büyük hedef için zemin hazırlayabileceğini söylüyor.

borsatek.com