Fabrizio Casaretto: Enerjim azaldı…
19 Eylül 2022Aniden insan faktörü devreye girince ekonomik ve bilimsel teorilere psikolojinin veya davranışların dahil edildiği denklemler ortaya çıkıyor ve karmaşık ekonomik modeller üretilmeye çalışılıyor. Malumunuz, değişken psikoloji rakamlar kadar net bir bilim değildir, iki artı iki her zaman dört eder ancak insan her an beklenmeyen farklı bir hareket yapabilir, bu yüzden ortaya çıkan denklemler hep olumlu neticeler vermeyebiliyor.
Yıllar önce enerji sektöründe bir firmaya danışmanlık veriyordum. Çok güzel dört sene geçirdik beraber ve kendileri risk yönetiminde hedging işini artık öğrendiklerini ve kadvradıklarını belirttiklerinden çalışmalarımızı dostça sonlandırdık, ara sıra çay kahve içmeye uğruyorum, proje bazında çalışmaya devam ediyoruz.
Bu firmayla başlangıç sürecimizi anlatırsam belki de psikolojinin ekonomik faaliyetlere ne kadar etki edebileceğini anlayabiliriz.
Telefon çaldı, alo buyrun vs. sizinle acil görüşmek isteriz dediler. Hemen randevulaştık ve ziyarete gittim. Genel olarak ithal yakıt kullanıp elektrik üreten bir şirket. Uluslararası piyasalarda birçok emtianın fiyatları organize borsalarda belirlenir nitekim bu firmanın kullandığı yakıtın dünya piyasasının büyük bir kısmı için de geçerlidir, ancak Karadeniz piyasası biraz farklı işleyebiliyor.
Efendim biz korktuk, hedging yaptık ve şu kadar milyon dolar zarar ettik…
Bu cümleyle başlayınca işimin bir yönden zor başka bir yönden de kolay olacağını kavradım.
İlk evvela, hedging zarar ettirmez, hatalı işlemler yapılmış olma ihtimalini anlatmak için uzun bir uğraş vermem ve birkaç Yönetim Kurulu toplantısı gerekti. En zoru, hedging’in aslen ne olduğunu anlatmak ve firma yetkililerinin psikolojilerini düzeltip sağlamlaştırmaya çabalamak oldu. Bir Banka ile yaptıkları işlemlerin aslen hedging olmadığını, bir pozisyon aldıklarını anlattıkları işlem detaylarından sonra net anlamıştım, ardından kağıt üzerinde yazıp çizmek göstermek faydalı olmuştu.
Ciddi kavram karmaşaları yaşanmış; bir yandan türev ürünlerlerle risk yönetimi tecrübesi olmayan bir firma, diğer yandan fiziki ticaret eksikliği olan bir finansal kurum; iki taraf aynı dili konuşamamışlardı. Günümüzde de en büyük sorun budur, iki tarafta da tecrübe edinmiş insanların hedging çalışmaları yapması gerekir ama ülkemizde bu tecrübede insan malesef yok denecek kadar azdır.
Firmanın psikolojisi bozulmuş, işler daha da kötüye sarmadan ve aynı yanlışları yapmadan toparlamaları gerekiyordu. Tabii toparlamak yapılan zararları geri getirmek değildi, olan olmuştu, bundan sonra nasıl aynı duruma düşmeyiz endişelerini silmekti.
Oturduk aksiyonlarımızı almaya başladık. Şirketin ticari analizi çok karmaşık değildi, hedge işlemlerini ise yetkililerin iştahları doğrultusunda hedge sepetinde farklı sistemlerle bölüyorduk, böylece hangi mekanizmanın ne gibi sonuçları olduğunu gözlemleyebiliyorlardı. Herkes mutlu mesut doğru yolu bulmuş şekilde gelişmeleri takip ediyordu, ancak o ilk günlerdeki psikolojinin neler yaratabileceğini düşünmek çok sağlıklı olmazdı.
Hedging işlemlerine ikna etmek de kolay olmadı, nitekim ağzı yanan yetkililerin benim gayretmerime ek olarak üst yönetime ve şirket sahiplerine durumu anlatmaları kolay olmuyordu. Firma ortaklarından bir kısım konservatif ve esnaf tipi yaklaşımı benimserken diğer bir ortağın hedging konusuna hakim olması çok olumlu ve etkili olmuştu.
Milyonca dolar yatırım sonrası alınan negatif ticari neticeler akabinde “enerjimiz tükenmek üzere” deyip yardım çağrısı yapan psikolojisi bozulmuş bir firmanın kendini diriltme ve uzun vade için ayakta durabilme serüvenini kısaca anlatmaya çalıştım. Psikoloji bozulduğunda muhakak derin bir nefes alıp düşünmekte fayda olacaktır. Alınacak herhangi bir karar yanlışlara yenilerini ekleyebilir ve negatif neticeleri derinleştirebilir. Muhakak profesyonel insanlara danışmaktan endişe etmeyin, çözüm şirket içerisinde olmayabilir.
Fabrizio Casaretto
Tüm Yazarlar
