Analiz: Küresel ekonominin tektonik plakaları değişiyor

Yaşam maliyeti krizinin ötesinde, daha geniş eğilimlerde önemli değişimler yaşanıyor. Demografi, jeopolitik, çevresel maliyetler ağır basarken parasal hızlı düzeltmeler artık yeterli değil; daha derin reformlara ihtiyaç var.

İngiltere’de Shannon ailesinin 33 yıllık ticaretin ardından Londra’nın işlek South Circular yolunun hemen dışındaki merkezlerinin kapatıldığını yaptığı açıkladığında, müşterilere verdikleri mesaj dikkat çekici olmalı. Sosyal medyadan duyurdukları mesajda “Daha da gençleşmiyoruz ve çocuklarımızın kendi kariyerleri var, ULEZ (yerel emisyon vergisi), Brexit, artan ürünlerin maliyeti, stok sıkıntısı, daha az müşterinin kapıdan girmesi, sıcak hava, soğuk hava ve durgunluk yaklaşıyor” dedi.

Shannon’lar tarafından belirtilen yerel zorluklar, küresel ekonomide bugünün yaşam maliyeti krizinin çok ötesine geçen daha büyük sorunların varlığına işaret etmekte.

İşgücü piyasası dünyanın hemen her yerinde baby boomers emekli oldukça değişiyor; aşırı hava koşullarının neden olduğu bozulma; iklim eyleminin maliyeti; daha değişken jeopolitik ve dünya ticareti için belirsiz bir gelecek: Tüm bunlar, bazı politika yapıcıların kalıcı bir şekilde dünya ekonomisini daha pahalı hale dönüştüreceğini inandıkları büyük eğilimler.

Uluslararası Para Fonu (IMF) Başkanı Kristalina Georgieva, bu ay Brüksel’de düzenlenen bir etkinlikte yaptığı açıklamada, “Tektonik plakalar değiştiği için ekonominin nasıl şekilleneceği konusunda büyük bir belirsizlik var” derken bu değişimin de “acı olacağını” söyledi.

Bu noktaya nasıl geldiğimiz, dünya merkez bankacılarına, geçen ay Wyoming’deki yıllık toplantılarında, merkez bankalarının bankacısı olarak bilinen Uluslararası Ödemeler Bankası’nın (BIS) başkanı Agustin Carstens tarafından ortaya kondu.

Carstens’e göre, 1990’lardan itibaren dünya ekonomisinin çoğu, istikrarlı jeopolitik, teknolojik gelişmeler, küreselleşmede bir sıçrama ve geniş bir işgücü havuzu da dahil olmak üzere iyi huylu kuyruk rüzgarları sayesinde otuz yıllık sağlam, düşük enflasyonlu büyümenin tadını çıkardı.

Ancak hükümetler gelecek için yatırım ve reformlar yapma zamanını değerlendirmek yerine, daha fazla büyümeyi kovalamak için borç aldılar. Küreselleşme birkaç insanı çok zengin ederken, milyonlarca insanı daha kötü duruma soktu.

2008/09 mali krizi, pandemi ve Ukrayna savaşı, ucuz borç ve tam zamanında tedarik zincirleri tarafından körüklenen bu büyümenin ne kadar kırılgan olduğunu ortaya koydu. Şimdi, daha büyük korku, her şeyi havada tutan kuyruk rüzgarlarının fırtınaya dönüşmesi.

Emek açığı

Demografiyi ele alalım. İkinci Dünya Savaşı’nın sonu ile 1964 arasında doğan ABD’li “baby boomers” neslinin hepsi 2030 yılına kadar emekli olurken, Avrupa’da yaşlı insanlar 2060’tan itibaren 2: 1 oranında gençlerden daha fazla olacak; Çin’de, 65 yaş üstü oranı 1950’lerden bu yana üç katına çıktı.

Ekonomistler Charles Goodhart ve Manoj Pradhan’ın “büyük demografik tersine dönüş” teorisi – yaşlanmanın emek güçlerini küçülteceği ve böylece enflasyonist olduğunu kanıtlayacağı – fiyat baskıları 2020’de yükselmeye başlamadan önce çok az dikkat çekmişti.

Ancak şimdi, ABD Federal Rezervi, pandemiden bu yana işgücüne katılımda görülen büyük düşüşün yarısının, baby boomers’ın emekli olmasına bağlı olduğuna dikkat çekiyor.

Richmond Federal Rezerv Bankası Başkanı Thomas Barkin, ağustos ayında Reuters’e verdiği röportajda, “Bence geri dönüp emek piyasasının daralacağı bir ortama doğru gidip gitmediğimiz sorusunu sormalısınız” dedi ve bunun karşılığında para politikasının daha sıkı olmasını gerektirebileceğini de sözlerine ekledi.

Anti-Ticaret Refleksi

Bazıları demografi ve enflasyon arasındaki bağlantının nihayetinde kendi kendini dengelediğini savunuyor. Ülkesi ekonomide en hızlı yaşlanma hızına hazırlanan Kore Merkez Bankası, sonunda yaşlı bir nüfusun bir ekonomideki talebi azalttığına ve böylece ücretleri ve fiyatları aşağı çektiğine inanıyor.

Bununla birlikte, bu, Çin’in yükselişinden bu yana geçen yirmi yıl içinde ucuz ve kolayca bulunabilen tüketim malları akışı yaratan dünya ticaretinde ne olacağına bağlı olabilir.

Küreselleşmenin ölümüyle ilgili haberler abartılı olsa da, her yerde iç fiyatları sınırlamak için güvenilebilecek serbest mal akışında geri çekilmenin açık işaretleri var.

IMF’den Georgieva, pandemi ve şimdi Ukrayna savaşı nedeniyle küresel arz kesintilerinin bazı durumlarda şirketleri arz tedarikinde güvenliğini en düşük maliyete göre önceliklendirmenin arttığını ve bunun kaçınılmaz olarak işleri daha pahalı hale getiren bir hareket olduğunu söyledi.

Bu arada Çin ekonomisi yavaşlıyor ve liderleri odağı dış ticaretten iç reforma çevirdi. Diğer yanda Avrupa’nın ihracat devi Almanya şimdi Asya’nın süper gücüne olan bağımlılığını azaltmak istiyor.

Küreselleşmenin bazılarına diğerlerinden daha fazla fayda sağladığı algısı, Brexit’e yol açan, ancak başka yerlerde siyaseti de etkileyen faktörlerin karışımından biri olan “geride bırakılmış” hisseden bir seçmen kategorisine yol açtı.

Dartmouth Koleji’nden ticaret tarihçisi Douglas Irwin’e göre, ABD siyasetinde artık iki partili bir ticaret karşıtı refleks var ve gerçekten küresel ticaret yanlısı bir başkan, 2009’daki George W. Bush’tan bu yana Beyaz Saray’da oturmadı. Brüksel’deki Bruegel düşünce kuruluşu etkinliğinde “Böyle bir durumda, bundan hızlı bir şekilde çıkmak çok zor,” dedi.

İrtifa Kaybetmek

Tüm bunlara ek olarak, iklim değişikliğiyle mücadelenin bizi daha pahalı bir dünyaya itip itmediği, nasıl yönetildiğine bağlı olacak.

Hiçbir şey yapmamak, her ikisi de enflasyonist olan kaynak kıtlığı ve düşük işgücü verimliliği gibi sonuçlara neden olan daha sık aşırı hava koşulları riski taşır. Diğer alternatifler uygulanmadan önce fosil yakıtlardan düzensiz bir şekilde uzaklaşmak, enerji eksiklikleri yaratacaktır – ve aynı zamanda enflasyonist olacaktır.

Finansal Sistemi Yeşillendirme Ağı’ndaki (NGFS) merkez bankaları grubunun bu ay yayınlanan analizlerine göre, daha yeşil politikalara “derhal koordineli bir geçiş”, uzun vadede diğer senaryolardan daha az maliyetli.

Bu demografik, ticaret ve iklim zorluklarının ortak noktası, hepsinin ekonominin arz tarafını – işgücü, mal veya hammadde tedariki olsun – merkez bankacılarının hızlı para politikası darbeleriyle düzeltemeyeceği şekilde daraltması.

Böyle bir dünyada, sadece daha derin ve uzun vadeli reformlar dengeyi düzeltir: insan sermayesini artırmak için eğitim ve sağlık; yeni fosil yakıt şoklarını önlemek için enerji geçişi; yeni nesil verimlilikleri güvence altına almak için inovasyon ve altyapıya akıllıca harcama yapmak.

Carsten, “Havacılıkta ‘tabut köşesi’ olarak adlandırılan şeye, bir uçağın duraklama hızının altına yavaşladığı ve irtifasını korumak için yeterli güç üretemediği hassas noktaya yaklaşıyor olabiliriz. Uçağı daha güvenli ve istikrarlı bir yere geri getirmek için yetenekli pilotluk gerekiyor” diyor.

Reuters