YORUM: Halka arzlar Borsa’yı öldürecek

BİST-100 Endeksi dün akşam %2.2 değer yitirirken, MSCI Gelişmekte Olan Ülkeler (GOÜ, Piyasalar = GOP) Hisse Endeksi Latin Amerika seansına yatay başladı. Latin Amerika borsaları ise çok ufak değer kayıpları ile seyretti.  Dolar/TL Türkiye seansını 8.09 civarında kapattı. Tahvil pazarı sakindi, Hazine TL5.2 milyar borçlanırken, piyasa faizi civarında bir maliyet ödedi.   Büyük GOP arasında Covid-19’un zıvanadan çıktığı Hindistan borsası dışında BİST-100 kadar kayıp yaşayan bir tanesini daha bulamadım. Niye BİST-100 aniden sert inişe geçti?

FÖŞ 2 neden görüyor. Birincisi, ve daha düşük ihtimalli olanı, basında sürekli yer bulan Başkan Erdoğan’ın Covid-19 vakalarının hızının kesilmemesi üzerine çok yakında yurtçapında sokağa çıkma yasağı ilan edeceği duyumları. Meşhur Ramazan öncesi Salı günü yapılan Kabine toplantısı arifesinden de bu tür duyumlar basında yayılmış ve BİST-100 yine tökezlemişti.

FÖŞ’e göre Başkan Erdoğan artık iyice kestirilemez bir aşamaya geçti, fakat duyumlarda gerçek payı yüksek. O zaman,”kapanma” ve “kapatma”  arasındaki farkı bilmemiz lazım. Kapanma, yurttaşların zaruri haller dışında sokağa çıkmasının yasaklanması. “Kapatma” ise gıda, sağlık, enerji gibi toplumun hayati ihtiyaçlarını karşılayan işkolları dışında üretime de ara verilmesi. Erdoğan’ın yapacağı tercih hangi firmaların zarar göreceğini de belirler. Tüm Borsa’yı cirolar vasıtasıyla  etkileyecek ikinci unsur ise kapanma/kapatmanın süresi. Tıp uzmanları en az 4 hafta derken, basında yer alan duyumlar 7-9 güne odaklanıyor.

İkinci ve daha olası sebep, ardı arkası kesilmeyen halka arzların ikincil piyasada satışlara neden o olması. Bu bağlantıyı anlatayım müsadenizle. Halka arza katılım 2 yolla gerçekleşir. Hem Borsa, hem de Türkiye (sermaye piyasaları) açısından ideal olan, halka arzlara daha önce Borsa’yı tatmamış taze yatırımcının parasının akması olur. Hele yabancı fonlar da taze hisse alıyorsa, Türkiye 2 yönlü fayda sağlar.

Öte yanda, halk arza katılanlar, ellerindeki hisseleri boşaltıp, karlarıyla yeni hisse alıyorsa, bireysel olarak karlı, fakat Borsa açısından sıfır kazançlı bir sirkülasyon dönmektedir.

Maalesef Borsa’da işlemleri takip edemediğim için hangi tezin daha akla yakın olduğunu bilemem. Bence, halka arzların ilk döneminde, mevduat ve altından çıkan para Borsa’ya giriyordu. Bunu Borsa takasında artan yeni yatırımcı hesaplarından görebiliyoruz. Velakin, artık halka arzlar o denli çoğaldı ki, yeni yatırımcıdan ziyade, halen Borsa’da işlem yapanlar mal satıp halka arzlara katılıyor.

Bu süreç tek bir şekilde sonlarır. Bir noktada ya halka arza talep gelmez, sıra bekleyenler iptal eder. Ya da, BİST-100 ayı pazarına girer, halka arz fiyatlamaları (F/K’lar) cazip olmaktan çıkar. Her iki senaryoda da, hem çaylak yatırımcı, hem de Borsa zarar görür.

Yok mu bu kısır döngünün bir çaresi?  SPK ve İMKB işbirliği içinde halka arz edilecek şirketler için çıtayı yükseltsek, sorun büyük ölçüde çözülür. Yani, piyasaya girecek şirketin (çıtalar örnek olarak verildi) en az 3-5 yıl net kar göstermesi, 10 yıldır faaliyette olması, hisselerinin en az %30’nu halka açması, yıllık cirosunun TL50-100 milyonu aşması gibi kriterler getirilerek halka arz edilecek firmaların sayısı azaltılabilir.

Bu yöntemin KOBİ’lere ayrımcılık uyguladığı söylenebilir, doğrudur. Fakat, SPK ve İMKB’nin birincil görevi firmayı değil, yatırımcıyı korumaktır. Türkiye’de yapılması gereken sadece kurumsal yatırımcı ve yüksek portföy sahibi  bireysellerin işlem yapacağı, aslında risk sermayesi Borsa’sı  niteliğinde, KOBİ’lerin kote edildiği özel pazarlar açmaktır.

Aksi halde, Borsa kendi başarısının kurbanı olacak. 1990 yılından beri ya bir aracı kurum çalışanı, ya da yorumcu olarak sermaye piyasalarını takip ediyorum. Türkiye’de her ayı pazarı, yatırımcı sayısını gözle görülür ölçüde azaltıp, bir neslin mali enstrümanlarla uğraşmamaya yemin etmesiyle sonlandı. Keşke bu kez aynı hatayı yapmasak.

FÖŞ

Konuk yazar Dr İbrahim Can: KRİPTO VARLIK PİYASASI İNCELEMESİ

Yerli Yatırımcıların Hisse Senedi Varlıkları Bir Yılda Yüzde 150’nin Üzerinde Büyüdü

Attila Köksal: ‘Parasal konularda yapılan büyük hatalar’