Dr. Ozan Bingöl Yazdı: Meselenin aslı; gelir mi, gider mi?

2020 yılı küresel salgının yaşandığı bir yıl oldu. 2020 yılına girerken 2019 yılında yüksek bütçe açığı miras aldık. Maalesef 2020 yılı da bütçe açıklarının arttığı bir yıl olmaya aday. Bunda pandeminin etkisi var. Ancak, pandemi olmasa da olacak bütçe açıkları, pandemi perdesinin arkasına saklanabilecek. Mali alanda başarı ve başarısızlığı ölçmek güçleşecek.

Aşağıda altı aylık bütçe gelir gerçekleşme rakamları analiz edilmektedir. Öncesinde 2020 Ocak-Haziran Dönemi Bütçe gerçekleşmelerine genel olarak bakmakta fayda var.

2020 Altı Aylık Dönemde Bütçe Açığı 109,5 Milyar TL Oldu

2020 yılı Ocak-Haziran döneminde merkezi yönetim bütçe giderleri 564,9 milyar TL, bütçe gelirleri 455,4 milyar TL ve bütçe açığı 109,5 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca, faiz dışı bütçe giderleri 493,6 milyar TL ve faiz dışı açık ise 38,2 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.

Faiz dışı fazla verip borçları azalttığımız, mali disiplinin hakim olduğu dönemler geride kalmış gözüküyor.  Geçen yıl ilk altı aylık dönemde de 27,8 milyar Faiz dışı açık vermiş idik.

Tablo 1: 2020 Ocak-Haziran Dönemi Bütçe Gerçekleşme Rakamları

Kaynak: HMB

İlk Altı Aylık Dönemde Faiz Giderleri Geçen Yılın Aynı Dönemine Göre %40.4 Arttı.

2020 Ocak-Haziran Dönemindeki faiz giderleri, 2019 yılı Ocak-Haziran dönemi faiz giderlerine göre %40.4 artmıştır. Geçen yıl ilk altı ayda 50,7 milyar TL faiz gideri söz konusu iken, bu yılın ilk altı ayındaki faiz gideri 71.3 milyar TL olmuştur. Bütçede yer alan faiz gideri ise 139  milyar TL’dir.

2020 yılı ilk altı ayındaki bütçe giderlerinin dağılımı ise aşağıdaki grafikte yer almaktadır.

Kaynak: HMB

Pandemi Dönemi Bütçe Gelirleri Geçen Yılın Aynı Döneminden Daha Yüksek Performansa Sahip

Merkezi yönetim bütçe gelirleri Ocak-Haziran dönemi itibarıyla 455 milyar 411 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Vergi gelirleri 335 milyar 948 milyon TL, genel bütçe vergi dışı gelirleri ise 105 milyar 93 milyon TL olmuştur.

2019 yılı Ocak-Haziran döneminde bütçe gelirleri 402 milyar 984 milyon TL iken 2020 yılının aynı döneminde yüzde 13 oranında artarak 455 milyar 411 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Bütçe tahminine göre bütçe gelirlerinin Ocak-Haziran dönemi  gerçekleşme oranı 2019 yılında yüzde 45,8 iken 2020 yılında yüzde 47,6 olmuştur.

Tablo: 2020 yılı Ocak-Haziran dönemi bütçe gelir gerçekleşmeleri

Kaynak: HMB

2020 Ocak Haziran Dönemi vergi gelir performansının gelir vergisi ve dahilde alınan KDV hariç geçen yıldan daha yüksek olması şaşırtıcı. Geçen yıl ilk altı ayda bütçe gelir hedefinin %40.7 sine ulaşılmış iken, bu yıl aynı dönemde %42,8’ine ulaşılmıştır. Geçen yıla göre vergi gelir performansı %5 daha yüksektir.

Grafik: Vergi Gelir Gerçekleşmelerinin 2019 ve 2020 İlk Altı Aylık Sonuçları

Kaynak: HMB

2020 Ocak-Haziran Dönemi vergi gelirlerinin vergi türleri itibariyle dağılımı ise aşağıdaki grafikte gösterilmiştir:

Bütçe Açıklarındaki Artışlar Vergi Gelirleri Düştü Mazeretinin Arkasına Gizlenemeyecek.

Yukarıdaki veriler, 2020 Ocak-Haziran döneminde mükelleflerin vergi gayretinin geçen yıla göre daha yüksek olduğu göstermektedir. Evde kalınan sürelerin artması ile birlikte azalan yurtiçi tüketime bağlı olarak dahilde alınan KDV’de düşüş söz konusu olmuştur. Buna Karşılık ithalde alınan KDV yükselmiştir. ÖTV gelirleri ise bir önceki yılın aynı dönemine göre en iyi performans gösteren vergi kalemi olmuştur.

Maliye yönetiminin, ilk altı aylık dönemde oluşan 109,5 milyar TL’lik bütçe açığı konusunda “pandemi nedeniyle vergi gelirleri düştü, bütçe açığı arttı” mazeretini kullanması mümkün değildir. Mükellefler her şeye rağmen vergi ödeme ödevlerini yerine getirmiştir. Bu noktada devleti yönetenlere düşen görev; bu vergileri azami hassasiyetle, en doğru yerlere, israfa neden olmadan kullanmak ve bu kullanımları şeffaf şekilde kamuoyu ile paylaşmaktır. Ayrıca yıllardır vergiden payına düşeni alanlar artık gelirden de payına düşeni almalılar.

Dr. Ozan Bingöl

Vergi Uzmanı

Başkent Üniversitesi Öğr. Gör.