AK Parti Dönemi Büyümesindeki Parlamenter ve Başkanlık Sistemi Farklılaşması: Kaliteli Büyümeden Kalitesiz Büyümeye

Türkiye’deki büyümenin niteliği ve kalitesi hem harcama boyutunda hem de üretim boyutundaki bileşenlerdeki değişim odaklı tartışıldığında ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda Şekil 1’de AK Parti İktidarının üç farklı dönemi ele alınarak büyümenin niteliği ve kalitesi harcama boyutunda incelenmiştir. Bu dönemler; 2003-2024 dönemini kapsayan tüm iktidar dönemi, 2003-2015 Parlamenter Sistem Dönemi ve 2016-2024 Başkanlık Dönemidir. Başkanlık Döneminin 2018 değil de 2016’dan başlatılmasının nedeni 15 Temmuz 2016 Askeri Darbe Girişimi sonrasında Türkiye’nin Kararnamelerle fiili Başkanlık Sistemine geçmesi nedeniyledir.

AK Parti’nin iktidar olduğu 2003-2024 yıllarını kapsayan 22 yıllık dönemde Türkiye’de GSYH ortalama olarak %5 büyümüştür.  Aynı dönemde harcama eksenli analiz yaptığımızda ortalama olarak; sabit sermaye oluşumu %6.3, hane halkı tüketimi %5.8 ve ihracat %5.2 büyürken, ithalat %4.5, Devlet harcamaları %4.5 ve hane halkına hizmet eden kar amacı olmayan kuruluşların tüketimi de %4.9 büyümüştür. AK Parti İktidarının 22 yıllık dönemde harcama boyutlu bileşenlerin tümü değerlendirildiğinde, yatırım, ihracat ve tüketim odaklı bir büyüme tablosuyla karşılaşmaktayız.

 

Kaynak: TUİK Dönemsel Gayrisafi Yurt İçi Hasıla, IV. Çeyrek: Ekim-Aralık, 2024 Haber Bülteni içindeki Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış harcamalar yöntemiyle zincirlenmiş gayrisafi yurt içi hasıla hacim endeksi ve değişim oranları, IV. Çeyrek: Ekim-Aralık, 2024 tablosu kullanılarak hazırlanmıştır. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Donemsel-Gayrisafi-Yurt-Ici-Hasila-IV.-Ceyrek:-Ekim-Aralik,-2024-54163

AK Parti İktidarının Parlamenter Sistemde olduğu 2003-2015 yıllarını kapsayan 13 yıllık dönemde Türkiye’de GSYH ortalama olarak %5.3 büyümüştür. Bu dönemde ortalama olarak sabit sermaye oluşumu (yatırım harcamaları) %8.9, ihracat %5.9, ithalat %5,7 büyürken devlet harcamaları %4.9, hane halkı tüketimi ile hane halkına hizmet eden kar amacı olmayan kuruluşların tüketimi %2.8 büyümüştür. AK Parti İktidarının Parlamenter Sistemindeki harcama boyutlu bileşenlerin tümü değerlendirildiğinde, yatırım ve dış ticaret odaklı bir büyüme tablosuyla karşılaşmaktayız.

AK Parti İktidarının Başkanlık Sisteminde olduğu 2016-2024 yıllarını kapsayan 9 yıllık dönemde Türkiye’de GSYH ortalama olarak %4.2 büyümüştür. Bu dönemde ortalama olarak hane halkı tüketimi ile hane halkına hizmet eden kar amacı olmayan kuruluşların tüketimi %6.6 ve ihracat %4.5 büyürken devlet harcamaları %3.1 ve ithalat ile sabit sermaye oluşumu (yatırım harcamaları) %2.5 büyümüştür. AK Parti İktidarının Başkanlık Sistemindeki harcama boyutlu bileşenlerin tümü değerlendirildiğinde, ihracat ve büyük oranda tüketim odaklı bir büyüme tablosuyla karşılaşmaktayız.

Ak Parti İktidarının büyümesinin üretim tarafındaki niteliği ve kalitesini ortaya koyan Şekil 2’de AK Parti İktidarının üç farklı dönemi ele alınarak büyümenin niteliği ve kalitesi üretim boyutunda incelenmiştir. Şekil 2 incelendiğinde AK Parti’nin iktidar olduğu 2003-2024 yıllarını kapsayan 22 yıllık dönemde Türkiye’de GSYH ortalama olarak %5 büyürken, hizmetler sektörü ile inşaat %5.5 ve sanayi %5.2 büyürken tarım, orman ve balıkçılıktaki büyüme %2.5 olarak gerçekleşmiştir. Hizmet alt sektöründe finans sigorta %8.5, bilgi iletişim %7.6, mesleki idari destek hizmetleri %6.8 büyürken, gayri menkul faaliyetleri %2.6, kamu eğitim sağlık ve sosyal hizmetler %3.8 büyümüştür. AK Parti İktidarının 22 yıllık dönemde üretim boyutlu bileşenlerin tümü değerlendirildiğinde, hizmet, inşaat ve sanayinin öncülük ettiği bir büyüme ile karşılaşmaktayız.

Kaynak: TUİK Dönemsel Gayrisafi Yurt İçi Hasıla, IV. Çeyrek: Ekim-Aralık, 2024 Haber Bülteni içindekiMevsim ve takvim etkisinden arındırılmış zincirlenmiş gayrisafi yurt içi hasıla hacim endeksi ve değişim oranları, IV. Çeyrek: Ekim-Aralık, 2024 tablosu kullanılarak hazırlanmıştır. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Donemsel-Gayrisafi-Yurt-Ici-Hasila-IV.-Ceyrek:-Ekim-Aralik,-2024-54163

AK Parti İktidarının Parlamenter Sistemde olduğu 2003-2015 yıllarını kapsayan 13 yıllık dönemde Türkiye’de GSYH ortalama olarak %5.3 büyürken, inşaat %9 ve sanayi %5.9 büyümüş; buna karşılık hizmetler %5.1 ve tarım, orman ve balıkçılık %3.1 büyümüştür. Bu dönemde hizmet alt sektöründe finans sigorta %9.1, bilgi iletişim %6.7, mesleki idari destek hizmetleri %8.7 büyürken, gayri menkul faaliyetleri %2.2, kamu eğitim sağlık ve sosyal hizmetler %3.1 büyümüştür. AK Parti İktidarının 13 yıllık Parlamenter Sistem dönemde üretim boyutlu bileşenlerin tümü değerlendirildiğinde, inşaat- sanayinin başat güç olduğu ve hizmetlerin de öncülük ettiği bir büyüme ile karşılaşmaktayız.

AK Parti İktidarının Başkanlık Sisteminde olduğu 2016-2024 yıllarını kapsayan 9 yıllık dönemde Türkiye’de GSYH ortalama olarak %4.2 büyürken hizmetler %6 büyümüş; buna karşılık sanayi %3.7, tarım %2 ve inşaat ise yalnızca %0.02 büyümüştür. Bu dönemde hizmet alt sektöründe finans sigorta %6.7, bilgi iletişim %8.3, mesleki idari destek hizmetleri %6.8 büyürken, gayri menkul faaliyetleri %2.9, kamu eğitim sağlık ve sosyal hizmetler %4.1 büyümüştür. AK Parti İktidarının 9 yıllık Başkanlık Sistemi döneminde üretim boyutlu bileşenlerin tümü değerlendirildiğinde, inşaat- sanayinin çöktüğü buna karşılık hizmetlerin de öncülük ettiği bir büyüme ile karşılaşmaktayız.

AK Parti iktidarının Parlamenter Sistemde hem daha yüksek ortalama büyümeye sahip hem de büyümenin niteliği ve kalitesi daha yüksek olduğunu görmekteyiz. Ak Parti’nin 15 Temmuz 2016 Başarısız Askeri Darbe sonrası uyguladığı ve Başkanlık Sistemiyle de daha da kalıcı hale gelen büyüme modeli ekonomide yatırımı ve üretimi dışlayan tüketim ve hizmet ağırlıklı bir büyüme modeli sonucunu ortaya çıkarmaktadır.  Böylesi bir büyüme modeli hem daha düşük bir büyüme hem de daha niteliği düşük büyümeye yol açmaktadır. Böylesi bir büyüme modelinin sürdürülebirliği ve toplumun refahını artırmaktan çok uzak olduğu göz önüne alınmalıdır.

Prof. Dr. Tahsin BAKIRTAŞ