Prof. Dr. Tahsin Bakırtaş Yazdı: Mehmet Şimşek Döneminde Dış Ticaret; Daralan Üretim – Kalıcılaşan Enflasyon

Mayıs 2023 Cumhurbaşkanlığı 2. Tur Seçiminden sonra kurulan hükümetin Hazine ve Maliye Bakanı olan Mehmet Şimşek’in Haziran 2023-Aralık 2024 dönemindeki 19 aylık dış ticaret verilerini incelediğimizde çok ilginç ve tartışılması gereken sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Bu durum Tablo 1’de gösterilmiştir.

Tablo 1 incelendiğinde Mehmet Şimşek öncesindeki 19 ayda toplam ithalat yaklaşık 578 Milyar $ iken bu rakam Şimşek döneminde yaklaşık 547,5 Milyar $’a gerilemiştir. İhracata ise Şimşek öncesi dönemde yaklaşık 400 Milyar $ iken Şimşek döneminde 415 Milyar $’a çıkmıştır. Dolayısıyla Şimşek öncesi dönemde dış ticaret açığı yaklaşık 178 Milyar $ iken Şimşek döneminde yaklaşık 132,5 Milyar $’a gerilemiştir. Dolayısıyla bir önceki döneme göre Şimşek döneminde dış ticaret açığı yaklaşık 45,4 Milyar $ azalmıştır. Görünürde bir başarı hikayesi yazılmış gibi durmaktadır; ancak ithalattaki değişimi incelediğimizde bu başarı hikayesinde önemli sorunların olduğunu görmekteyiz.

Tablo 1: Önceki 19 aya göre Mehmet Şimşek döneminde toplam ihracat (Bin $)

Kaynak: TUİK Dış Ticaret Verilerinden oluşturulmuştur.

Tablo 1 incelendiğinde Mehmet Şimşek öncesi 19 ayda toplam hammadde ithalatı yaklaşık 456,5 Milyar $  iken Mehmet Şimşek döneminde 379,8 milyar $’a gerilemiş; yatırım malı ithalatı yaklaşık 68,3 Milyar dolardan  yaklaşık 82,6 Milyar $’a çıkmıştır. Tüketim malı ithalatı ise dramatik biçimde Şimşek döneminde artmıtır. Nitekim Şimşek dönemi öncesi tüketim malı ithalatı yaklaşık 52,8  Milyar $ iken Şimşek döneminde yaklaşık 84,2 Milyar $’a çıkmıştır. Dolayısıyla Şimşek dönemi ile Şimşek öncesi 19 aylık dönemler karşılaştırıldığında önceki döneme göre  Şimşek döneminde hammadde ithalatı 76,6 Milyar $ azalmış buna karşın yatırım malı ithalatı  14, 4 Milyar $ ve tüketim malı ithalatı da 31,4 Milyar $ artış göstermiştir.

Tablo 1’de veriler odaklı yaptığımız inceleme Şekil 1’de  Mehmet Şimşek’in bakan olduğu Haziran 2023 yılı 100 olarak kabul edildiğinde nasıl bir değişim göstermektedir. Şekil 1 incelendiğinde aylık endeks değişimi yatırım malı ve hammadde endeksinin birbirine paralel değişim gösterirken özellikle Eylül 2024’ten sonra aynı değere gelmişlerdir. Bu yaklaşmada Hammadde de artış yatırım mallarında azalış etkili olmuştur.

Diğer yandan tüketim malı ithalat endeksi  Ocak 2024’te en düşük değeri olan 91 değerine düşmüş olmakla birlikte özellikle Eylül 2024’ten bu yana artarak Aralık 2024’te 149 düzeyine erişmiştir. Yani Aylık olarak tüketim malı ithalatı Haziran 2023’teki değerinden Aralık 2024 değeri yaklaşık %50 daha fazladır.

Şekil :2  Mehmet Şimşek Döneminde  İthal Mallar Ana Grup Endeksi( 2023=100)

Kaynak: TUİK Dış Ticaret Verilerinden oluşturulmuştur.

Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde dış ticaret dengesinin açığının kapanması önemlidir. Ancak bu açığın kapanmasında öncelikli olarak ihracat temelli bir artışın oluşması gerekir. Şimşek döneminde önceki döneme göre ihracat artışı oldukça sınırlı kalmış olup 14,8 milyar $ bir artış gerçekleşmiştir. Buna karşın dış ticaret dengesinde iyileşmenin ana nedeni hammadde ithalatındaki düşüştür. Hammadde ithalatındaki düşüş ülkedeki ekonomik büyümeyi ve ihracatı olumsuz etkileyen önemli bir unsurdur. Çünkü Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerdeki üretim, dışa bağımlı bir yapıya sahiptir. Dışardan ithal edilen yatırım malları ile hammadde kullanılarak üretim yapılır. Yapılan bu üretimin bir kısmı da ihraç edilir. Türkiye’de yaklaşık 100 $’lık ihracat için 70$’ın üzerinde ithal mallar kullanılmaktadır. Bu nedenle hammadde ithalatındaki azalma Türkiye’nin imalat üretimini düşürmekte; bu da ihracat artışını sınırlamaktadır.

Türkiye gibi ülkelerde dış ticaret açığının kapanmasında ihracattan sonra en önemli mal grubu tüketim malları ithalatının azalmasıdır. Bir önceki döneme göre, Mehmet Şimşek döneminde tüketim malları ithalatı azalmamış aksine dramatik biçimde artmıştır. Nitekim Tablo 1’de görüldüğü gibi 19 ayda yaklaşık 31,4 milyar $ artmıştır.  Hammadde ithalatı azalan buna kaşın tüketim malları ithalatı artan bir ülkede enflasyonla mücadele ve istikrarlı bir ekonomik büyüme değil; üretim artışı sınırlanan ve tüketim malları ithalatının kamçıladığı bir enflasyon olgusunun yaşanması durumunu ortaya çıkarır. Bugün Türkiye’deki ekonomik büyümedeki yavaşlama ve indirilemeyen enflasyonun temel nedenlerinden birisi azalan hammadde ithalatına karşı dramatik biçimde artan tüketim malları ithalatıdır.

Prof. Dr. Tahsin BAKIRTAŞ