VIX ANALİZİ: Backwardation Sinyali mi?

 VIX (Volatility Index), 4 Nisan 2025 itibarıyla haftalık bazda 45,01 seviyesine ulaşarak ciddi bir tedirginlik durumuna işaret etti. Bu seviye, 2020 pandemi çöküşü sonrasında ölçülen en yüksek değerlerden biri olurken, 2008 finansal krizi sonrası dönemde nadiren görülen düzeylere işaret etmektedir.

Tarihi Zirvelerle Karşılaştırma: 2008, 2020 ve 2025

Yukarıdaki grafikte VIX’in yaklaşık 40 yıllık hareketi yer almakta ve belli başlı şok dönemlerinde dramatik sıçramalar dikkat çekmektedir:

• 2008 Krizi: VIX, Lehman Brothers’ın iflasıyla birlikte tarihi zirvesi olan 79,13 seviyesine ulaşmıştı.

• 2020 Pandemisi: Covid-19’un ilk döneminde piyasa çöküşüyle VIX 66,04 seviyesini gördü.

• 2025 (Bugün): Mevcut seviye 45,01, pandemi sonrası dönemin en yüksek seviyesi ve 2011 Avrupa borç krizi ile benzer düzeyde.

VIX ANALİZİ

VIX’in sadece fiyat görünümü ima ettiği hareketleri anlamakta doğru sonucu vermeyecektir. VIX ile ilgili farklı metriklere bakmak bu bakımdan önemlidir.

Bu metriklerden en önemlileri vadeler arası analiz, çeşitli risk/volatilite metriklerinin birleştirilmesiyle oluşan endeks ve VIX’in çeşitli dönemlerdeki hareketlerinden sonra oluşan görünüm analizidir.

1. Vadeler Arası Analiz

CBOE tarafından sağlanan verilerle oluşturulan VIX vadeli işlem eğrisi, volatilite piyasalarında dikkat çekici bir kırılmaya işaret etmektedir. Son veriler, yatırımcıların kısa vadede yüksek volatilite beklentisi taşıdığını, ancak bu beklentinin ileri vadelerde önemli ölçüde azaldığını göstermektedir. Bu durum, vadeli işlemler piyasasında tipik contango yapısının bozulduğunu ve yerini backwardation olarak adlandırılan bir yapıya bıraktığını ortaya koymaktadır.

Contango ve Backwardation Nedir?

Contango, vadeli işlem sözleşmelerinin fiyatlarının, spot (mevcut) fiyatlardan daha yüksek olduğu piyasa yapısını ifade eder. Bu yapı, genellikle yatırımcıların ilerleyen dönemlerde daha yüksek fiyat ya da volatilite beklediği, yani piyasa koşullarının zamanla “normalleşeceği” öngörüsünü yansıtır. VIX piyasasında contango, piyasanın şu an sakin ama gelecekte daha dalgalı olacağına dair beklentiyi gösterir.

Backwardation ise bunun tersidir: Vadeli işlem sözleşmeleri, spot fiyattan daha düşük fiyatlarla işlem görür. Bu durum, yatırımcıların mevcut risklerin kısa vadede yoğunlaştığını düşündüğünü, ancak bu risklerin zamanla azalacağına inandıklarını gösterir.

Güncel VIX vadeli eğrisindeki geriye eğimli yapı (backwardation), özellikle Nisan ayı kontrat fiyatının spot VIX değerinin oldukça altında seyretmesiyle belirginleşmektedir. Spot VIX şu an 45,31 seviyesindeyken, en yakın vadeli kontrat olan Nisan kontratı 32,55 seviyesindedir. Bu fark, piyasalarda kısa vadeli panik havasının hâkim olduğu şeklinde yorumlanabilir.

Mayıs ayı kontrat fiyatının Nisan ayı kontrat fiyatı ile karşılaştırmasıyla bulunan contango satırındaki 1.hücre -%12,29 seviyesini göstermektedir. Bu backwardation durumunun (- contango) tarihsel seyrine bakmak güncel durumu anlamak da yardımcı olacaktır.

1.1 Vadeler Arası Analizin Tarihi Seyri

Yakın vade kontratlarının backwardation durumuna 2021’den itibaren bakıldığında güncel durumun pandemiden bu yana gelinen en yüksek seviye olduğu söylenebilir.

VIX 1 aylık / 3 aylık oranının, 1.2 seviyesinin üzerine çıktığı diğer zaman dilimlerine bakıldığında kısa vadeli endişelerin aşırılaştığı diğer zaman dilimleri görünüyor.

Buna göre genel ortalama:

1 gün sonra: +1.88% (pozitif %57)
1 hafta sonra: +2.63% (pozitif %86)

şeklindedir.

2. Çeşitli Volatilite Metrikleri ile oluşturulan Endeks

VIX fiyat görünümü dışında ima ettiği seviyeleri anlamak için benzer metriklerle birleştirildiğinde oluşan endekse bakmak faydalı olacaktır.

Yukarıdaki grafikte VIX, yakın vadeli iki adet kontrat, Put/Call rasyosu, VXN ve MMFI endeksi ile birleştirilmiştir.

Buna göre güncel seviye 2008 krizi ve pandemiden sonra en yüksek seviyedir.

3. VIX Şoklarından Sonra Piyasa Hareketleri

VIX’in 45 seviyesinde ulaşmasından sonra piyasada oluşan hareketler aşağıdaki şekildedir:

@SubuTrade tarafından hazırlanan ve 1997’den bugüne VIX’in ilk kez 45 seviyesine ulaştığı günleri temel alan çalışma, dikkat çekici sinyaller barındırıyor.

Kısa Vadede Olumlu Tepki Dikkat Çekiyor

1 gün sonra: Ortalama getiri %2,57, pozitif olma ihtimali %75
3 gün sonra: Ortalama getiri %2,95, pozitif olma ihtimali %83
1 hafta sonra: Ortalama getiri %4,28, pozitif olma ihtimali %83

Bu veriler, VIX’in 45 seviyesini gördüğü zamanlarda yatırımcıların ilk şoku atlattıktan sonra hızla alım fırsatlarını değerlendirme eğiliminde olduğunu gösteriyor. Özellikle 2001, 2002, 2008 ve 2020 gibi kriz dönemlerinde, S&P 500’ün VIX sıçramasının ardından birkaç gün içinde %5 ila %13 arasında değer kazandığı görülüyor.

Ancak Her Zaman Değil…

Bazı istisnai dönemler de mevcut:

Eylül 2008 (küresel finansal kriz): 2 hafta sonra S&P 500 %–9,32
Şubat 2020 (pandemi): 2 hafta sonra %–8,23
Şubat 2018: İlk 3 gün boyunca ciddi kayıplar görülüyor (%–4,24 gibi)

Bu örnekler, VIX’in sert yükseldiği dönemlerde S&P 500’ün bazen kısa süreli daha fazla düşüş yaşayabileceğini gösteriyor. Ancak bu düşüşler genellikle sınırlı sürede kalmış ve ardından toparlanmalar yaşanmış.