ÖNSÖZ:

141 sene sonra reji sözleşmesini dilimize kazandırmaya çalıştım. Hem fransızca hem de osmanlıca metine sadık kalarak içerikten kopmadan bir girişimde bulundum. Umarım, konu üzerine çalışan öğrencilerimiz ve akademisyenler için faydalı olur.

Doç.Dr. Engin YILMAZ

19 Temmuz 1883 

Régie co-intéressée des tabacs de l’empire ottoman

(OSMANLI İMPARATORLUĞU ORTAK GİRİŞİMLİ TÜTÜN TEKELİ)

(Memalik-i Osmaniye Duhanları Müşterekü’l-Menfaa Reji Şirketi)

 

Madde 1:

Aşağıda belirtilen kuruluşlar:

• Viyana’da bulunan Avusturya Kredi Kurumu (Credit Anstalt) ve grubu;
• Berlin’deki Bay S. Bleichroeder ve ortakları;
• Osmanlı  Bankası (Bank-ı Osmanî-i Şahane) (Bank-ı Osmani) ve grubu; tarafından belirtilen süre içinde, “Memalik-i Şahane Duhanları Müşterekü’l-Menfaa Reji” unvanıyla, bu sözleşmede belirtilen şartlar çerçevesinde tütün tekelini işletecek anonim bir şirket kurmalarına izin verilir. Söz konusu şirketin nizamnâmesi (tüzüğü), Düyun-u Umumiye İdare Meclisi’nin onayını aldıktan sonra, İmparatorluk Fermanı ile imtiyaz verilen kuruluşlara teslim edilmek üzere, imtiyazın verildiği tarihten itibaren en geç bir ay sonra Bâb-ı Âlî ‘ye onaylatılmak üzere sunulacaktır. Bu tüzükler, ancak Bâb-ı Âlî ‘nin onayını aldıktan sonra geçerli olacaktır. Şirket, tüzüklerin onaylanmasından itibaren en geç altı ay içinde kurulmuş olmalı ve işlemlerine başlamalı ve İstanbul ve diğer tüm tüketim veya üretim merkezlerindeki taahhütlerini yerine getirmeye, onaydan itibaren en geç dokuz ay içinde başlamalıdır.

Madde 2:

Söz konusu Şirketin ikametgahı İstanbul’da olacaktır. Faaliyetlerini yürütürken Osmanlı kanunlarına tabi olacaktır. Osmanlı yargı yetkisi altına girecektir.

Madde 3:

Şirket’in Yönetim Kurulu’nun merkezi İstanbul’da olacaktır. On üyeden oluşacaktır. Şirket, Reji sisteminin yürürlükte olacağı ve Şirket’in tahsilat yapmakla yükümlü olacağı tüm İmparatorlukta ve yurtdışında gerekli olan her yerde şubeler ve acenteler kurma yetkisine sahiptir.

Tütün kaçakçılığının önlenmesi için görev alacak memurları tayin edecektir; bu memurların üniformaları, aynı sınıftaki devlet memurlarınınkine uygun olarak Maliye Bakanlığınca tarafından belirlenecektir. İmparatorluk, kendi payına, kaçakçılığın önlenmesi için şirkete tam destek verecektir. Kaçakçılar yasalara uygun olarak cezalandırılacaktır.

Madde 4:

Şirket, gerekli sermayeyi hisse senedi ihraç ederek artırma seçeneğine sahip olacaktır. İşletmenin sermayesi 100.000.000 (yüz milyon) frank yani 4.000.000 (dört milyon) İngiliz lirası veya 4.400.000( dörtmilyon dörtyüzbin ) Osmanlı lirası olacaktır. Hisse senetlerinin çıkarılma yöntemi  şirketin ana sözleşmesi ile belirlenecektir. Hisse senedi ihracı başlangıçta 2.200.000 Osmanlı Lirasını geçmeyecek ve İmparatorluk (Saltanat-ı Seniyye) makamı ve Düyun-u Umumiye İdaresi’nin ortak rızasıyla artırılabilecektir.

Madde 5:

Şirket, tütün ürünlerinin üretimi ve depolanması amacıyla inşa ettiği binalar için emlak vergisinden, geliri üzerinden alınan vergiden ve patent vergisinden muaf olacaktır.

Ayrıca, ihraç ettiği hisselerin yanı sıra İmparatorluk (Saltanat-ı Seniyye) makamı ya da özel şahıslarla yaptığı sözleşmelerde de damga vergisinden muaf olacaktır. Şirket ile sözleşme yapan özel şahıslar damga vergisinden muaf olmayacaktır.

Şirket tarafından ruhsatlandırılan tütün satan dükkanlar, tütün satışından elde ettikleri gelirler bakımından damga vergisinden muaf olacaklardır.

Şirket tarafından tütün yerleştirmek ve üretmek için kiralanan dükkanlar ve tesisler mevcut tüm harç ve vergilere tabi olacaktır.
Aynı durum Şirket’in çalışanları ve işçileri için de geçerli olacaktır.

Madde 6:

Madde I’de ismi geçenler; Ana Sözleşmenin onaylandığı gün, İstanbul’daki Osmanlı bankasına, İmparatorluk (Devlet-i Aliyye)  ve Düyunu Umumiye Meclisi adına, borsa fiyatına göre hesaplanacak 100.000 Osmanlı Lirası tutarında nakit para(gümüş) veya Osmanlı tahvili ödemeyi taahhüt ederler. İmtiyaz sahipleri, Madde 1’de belirtilen altı aylık süre içinde Şirketi kurmayı başaramazlarsa: 50.000 Osmanlı Lirası Düyun-u Umumiye  ve geri kalanı da İmparatorluk (Hükümet-i Seniyye)’a verilecektir. Aynı durum, Şirket’in Madde 1’de belirtilen dokuz aylık süre içinde faaliyete geçmemesi halinde de geçerlidir. Ayrıca, bu durumda imtiyaz sona erecektir.

Söz konusu teminat, Şirket söz konusu süre içinde faaliyete geçer geçmez devralanlara geri verilecektir. Şirketin bu şartnamenin hüküm ve koşullarına tam olarak uymaması halinde, İmparatorluk (Hükümet-i Seniyye) , Düyunu Umumiye ile mutabık kalarak, ihlalin imtiyazın sona ermesine neden olacak nitelikte olup olmadığına karar verecektir.

Bu konuda aralarında anlaşmazlık çıkması halinde, İmparatorluk ve adı geçen Düyunu Umumiye hakime başvurabileceklerdir.

Hakim, ihlalin imtiyazın sona ermesine neden olacak nitelikte olduğunu tespit ederse fesh işlemi mahkemelerce ilan edilecek ve Şirket, İmparatorluk ile Düyunu Umumiye arasında eşit olarak paylaşılmak üzere, tazminat olarak 100.000 Osmanlı Lirası ödemekle yükümlü olacaktır. Bu meblağın ödenmesini sağlamak amacıyla, şirketin taşınır ve taşınmaz mallarına el konulacak ve söz konusu meblağa kadar olan kısmı, satıştan elde edilecek gelir yukarıda belirtildiği şekilde paylaşılmak üzere açık artırmayla satılacaktır.

Madde 7:

Şirket, 28 Muharrem 1299 tarihli(15 Ekim 1881 ) Kararname ile oluşturulan Düyun-u Umumiye İdare Meclisi’ne ve söz konusu kararnamede belirtilen borcun tamamen ödenmesi halinde Hükümete (hükümet-i seniyye), gelir elde edilmese dahi yıllık 750.000 Osmanlı Lirası (redevance fixe) ödeyecektir.

Şirket’in faaliyete geçtiği tarihten itibaren ödenebilir hale gelecek olan bu sabit ödeme altın olarak, her seferinde üçer aylık eşit çeyrekler halinde ve peşin olarak, yani 1/13 Mart, 1/13 Haziran, 1/13 Eylül ve 1/13 Aralık tarihlerinde ödenecektir.

Şirketin yıllık brüt gelirinden söz konusu yıllık sabit ödeme düşülüp, hammaddelerin satın alma fiyatı dahil olmak üzere idari ve üretim maliyetleri, hissedarlar tarafından hisseleri üzerinden fiilen Şirket hazinesine ödenen sermaye üzerinden aşağıda belirtilen faiz ve Şirket kurucularına verilen ve aşağıda belirtilen komisyon düşüldükten sonra kalan kâr, aşağıdaki esaslara uygun olarak İmparatorluk(Hükümet-i Seniyye), Düyun-u Umumiye İdaresi ve Şirket arasında paylaşılacaktır:

• Bu kâr’ın miktarı ne olursa olsun, 500.000 Osmanlı Lirasına kadar olan her meblağ, Düyun-u Umumiye Yönetim Kurulu’na %35, İmparatorluğa %30 ve Şirket’e %35 oranında paylaştırılacaktır.
• Kâr’ın 500.000 Osmanlı Lirasını aşması halinde, 1.000.000 Osmanlı Lirasına kadar olan kısım %34 oranında Düyun-u Umumiye Yönetim Kurulu’na, %39 oranında İmparatorluğa ve %27 oranında Şirkete dağıtılacaktır.
• 1.000.000’dan 1.500.000 liraya kadar olan fazla  kısmın %30’u Düyun-u Umumiye Yönetim Kurulu’na , %52’si İmparatorluğa ve %18’i Şirkete tahsis edilecektir.
• 1.500.000 Türk Lirasının üzerinde, 2.000.000 Türk Lirasına kadar olan fazlalık şu şekilde dağıtılacaktır: %20’si Düyun-u Umumiye Yönetim Kurulu’na , %70’i İmparatorluğa ve %10’u Şirkete.
• Artan 2.000.000 Türk Lirasının %15’i Düyun-u Umumiye Yönetim Kurulu’na , %75′i İmparatorluğa ve %10’u Şirkete tahsis edilecektir.

Düyun-u Umumiye Yönetim Kurulunun payı, 28 Muharrem 1299 tarihli Kararname’de belirtilen kamu borcu ödenir ödenmez İmparatorluğa aktarılacaktır.

Şirkete ödenen sermaye 2.200.000 Türk Lirasını aşmadığı sürece hisse sahiplerine yıllık %8 oranında faiz ödenecektir. Bu tutarın üzerinde, faiz toplamın sadece %7’si üzerinden hesaplanacaktır. Bir yıllık gelirin ödenmiş sermaye üzerinden söz konusu vergiyi ödemeye yetmemesi durumunda, eksiklik bir sonraki yılın kârından düşülecektir.

Kurucu hakkı olarak imtiyaz sahiplerine tahsis edilen komisyon;  yıllık sabit ödeme (redevance fixe), hammadde alım fiyatı dahil idari ve üretim maliyetleri ve ödenmiş sermaye üzerindeki vergi düşüldükten sonra kalan kârın en fazla iki milyon Türk Lirasına kadar %5’ini; en fazla üç milyona kadar olan fazlalık üzerinden %3’ünü ve daha fazlası için %2’sini içerecektir. Eğer şirket gelecekte, kaçınılmaz bir nedenle, İmparatorluk topraklarının bir bölümünde, tütün tekelinin mevcut Hüküm ve Koşulların koşullarına uygun olarak işletilmesine devam edemeyecek duruma gelirse, işbu nizamnamenin yürürlüğe girmesinden önceki  beş yıl boyunca İmparatorluğun söz konusu bölgesinde tütün tekeli için İmparatorluk tarafından alınan ortalama gelirle orantılı olarak, yukarıda belirtilen yıllık sabit ödeme için (redevance fixe),bir indirim talep edebilir. Şirketin taşınır ve taşınmaz malları, hem İmparatorluğa karşı hem de Düyun-u Umumiye Yönetim Kurulu’na karşı, işbu Hüküm ve Koşullardan doğan yükümlülüklerin yerine getirilmesinden imtiyazlı olarak sorumlu olacaktır.

Madde 8:

İşbu şartnamenin hükümlerinin düzgün bir şekilde uygulanmasını denetlemek amacıyla, İmparatorluk, şirket yönetim kurulu’nun İstanbul’daki her toplantısına katılacak ve orada bulunacak bir müfettiş atayacaktır. Şirket tarafından karşılanacak ve genel yönetim giderlerine eklenecek olan söz konusu müfettişin ücreti ise, söz konusu şirketin ana sözleşmesi Bab-ı Ali tarafından onaylandığında İmparatorluk ile şirket arasında düzenlenecek ayrı bir anlaşmayla belirlenecektir.

İmparatorluk ile şirket arasındaki tüm iletişimler bu müfettiş aracılığıyla yapılacaktır. Buna ek olarak, İmparatorluk, ayrıca, denetim hakkını, kendisi tarafından istihdam edilen bir veya daha fazla müfettiş aracılığıyla kullanabilir; bu müfettişler, Yasal Denetçi ile aynı şekilde, şirketin faaliyetlerini teftiş etme, defterlerini ve imtiyazın işletilmesine ilişkin diğer belgeleri ve şirketin işletilmesine ilişkin diğer belgeleri inceleme hakkına sahip olacak ve imtiyazın işleyişini ve şirketin depolarını denetleyebilecektir. Şirketin bir çalışanının huzurunda kasasını kontrol edebilir, faaliyetlerini sorgulayabilir ve raporlayabilir, ancak şirket yönetime müdahale edemezler. Düyun-u Umumiye İdare Meclisi, 28 Muharrem 1299 tarihli Kararnamede belirtilen borç tamamen ödenmediği sürece, İmparatorluk ile aynı muhataplık haklarına sahip olacak ve bir müfettiş atama hakkını kullanırsa, bu temsilci İmparatorluğun atadığı kişiyle aynı ücreti alacaktır.

Madde 9:

Bu imtiyaz 30 yıllık bir süre için verilmektedir. Bununla birlikte, imtiyazın sona ermesi halinde, imtiyaz, sona erme tarihinden en az bir yıl önce ilgili taraflar arasında varılacak mutabakatla bir süre daha yenilenebilir.
Her durumda, mevcut şirket, eşit teklifler temelinde, tütün tekelinden yararlanmak için başka bir yöntem öneren herhangi bir başka şirkete veya kişiye göre öncelikli olacaktır. Herhangi bir nedenle tütün tekelinin  sona ermesi halinde, söz konusu tekelin idaresi, 28 Muharrem 1299 tarihli Kararname hükümlerine uygun olarak işletecek olan Düyun-u Umumiye İdare Meclisine geri dönecektir.

Madde 10:

Bu görevin sona ermesi üzerine şirket, ana sözleşme’de öngörülen şekilde tasfiyesine devam edecektir. İmparatorluk, Duyun u Umumiye İdaresi ile anlaşarak, tütün tekelini ortaklaşa işletmek üzere başka bir şirkete imtiyaz verirse, yeni şirketi, şimdiki şirkete ait, yere ve duvarlara sabit binaları ve buhar makinelerini satın almaya mecbur edecektir, imtiyazının işletilmesinde kullanılan ve yeni şirketin kendi işleri için kullanabileceği tütünlerin yanı sıra mevcut şirketin elinde kalacak tütünleri, doğrudan veya biri mevcut şirket, diğeri yeni şirket ve üçüncüsü iki şirket tarafından birlikte seçilecek eksperler tarafından belirlenecek bir fiyat üzerinden satacaktır.

Tütün fiyatı hariç olmak üzere, söz konusu kalemler için eksperler tarafından belirlenen fiyatlardan yüzde 10 kesinti yapılacaktır.

İmparatorluğun kendisi, Duyun u Umumiye İdaresi’nin muvafakatiyle, tütün tekelinden yararlanmak isterse, mevcut şirket’in bina, makine ve laboratuarlarını aynı şekilde kiralamakta serbest olacaktır.

Bedelin ödenme koşulları İmparatorluk ve şirket arasında kararlaştırılacaktır.

İmparatorluğun yukarıda belirtilen maddeleri satın almaması halinde, şirket bunları bedelsiz olarak elden çıkaracaktır; tütüne gelince, ihraç etmek üzere satmak zorunda kalacaktır.

Aynı durum, İmparatorluğun ortak yönetim sistemini devam ettirmemesi ve tütün tekelini İmparatorluğa ait bir şirket olarak işletmemesi halinde de geçerli olacaktır.

Madde 11:

Şirket, Osmanlı İmparatorluğu’nda üretilen (Doğu Rumeli hariç olmak üzere ) bandrol sisteminin yürürlükte olduğu alanda iç tüketime yönelik tütünleri satın alma, üretme ve satma hakkına sahip olacaktır.

Lübnan ve Yunanistan Adası haricindeki diğer yerlerde, şirket halihazırda Devlete yapılan ödemeleri tahsil edecektir.

Hükümetin halihazırda ithal puro, çiğneme tütünü ve enfiyeden aldığı vergilerin yanı sıra lisans ücretlerini de tahsil edecektir.

Aynı şekilde, ihraç edilen tütünden  alınan ve Madde XIII’te belirtilen tesislere aktarılan ürünlerden doğan vergileri de tahsil edecektir.

Reji, ülkede üretilen Tumbeki’yi de içermektedir. Ancak İmparatorluk, lisans ücretleri de dahil olmak üzere ithal tumbeki üzerinden halen tahsil etmekte olduğu vergileri tahsil etmeye devam edecektir.

Sigara, puro, çiğneme tütünü ve enfiye üretimi, içilen tütünle aynı şekilde, şirkete verilen tekelin bir parçasını oluşturmaktadır.

Şirket tütün ihraç edebilecek ve ihracattan elde edilen kârlar, Madde VIL hükümleri uyarınca dağıtılacak kârların bir parçasını oluşturacaktır.

İmparatorluk,, ülke içinde üretilen tütünden, öşür haricinde, herhangi bir vergi almayacaktır.

Madde 12:

Halen yürürlükte olan tütün, puro, çiğneme tütünü, enfiye ve tumbeki ithalatına ilişkin kanunlar, ticari anlaşmalar ve yönetmelikler, İmparatorluk,, Duyunu Umumiye ve Şirket arasında varılacak bir mutabakat sonucunda getirilebilecek değişiklikler hariç olmak üzere, geçmişte olduğu gibi görev süresi boyunca uygulanmaya devam edecektir.

Madde 13:

Ticari Anlaşmaların tütün ihracatına ilişkin hükümleri geçmişte olduğu gibi yürürlükte kalmaya devam edecektir. Şirketin ilgili düzenlemeleri uygulaması gerekecektir.

İmparatorluk: Mısır, Sisam, Tunus, Rumeli Vilayeti ve Girit’e gönderilen tütünlerden halen alınmakta olan ihracat vergilerini indirme veya kaldırma hakkını saklı tutar.

Bu seçeneği kullanması halinde, İmparatorluk, bu indirimlerden veya vergilerin kaldırılmasından kaynaklanan gelir azalması şirkete tarafından tazmin edilecektir.

Gelirdeki bu azalmaya ilişkin rakamı belirlemek için, söz konusu vergilerin indirilmesinden veya kaldırılmasından önceki üç yıl içinde söz konusu bölgelere sevk edilen yıllık ortalama tütün miktarı esas alınacak ve vergilerdeki değişiklik sonucunda gelirdeki azalmanın miktarı söz konusu ortalama esas alınarak belirlenecektir.

Bu miktar, her yıl İmparatorluğun, Rejinin kârdan aldığı paydan düşülecektir. İmparatorluğun bu kârlardaki payı daha önce zikredilen sabit miktara ulaşmazsa, İmparatorluk Hazinesi, eksikliği gidermek için, Genel Gümrük İdaresi tarafından kabul edilen ve ihraç edildikleri yıl boyunca taksitle ödenecek tahviller çıkaracaktır.

Yukarıdaki prosedür, İmparatorluğun: İran, Romanya, Karadağ ve Sırbistan’a gönderilen tütünlerden halen alınmakta olan ihracat vergilerini kaldırması veya azaltması durumunda da izlenecektir.

Yukarıda açıklanan iki durumda, gelirdeki azalmayı belirlemek için kullanılan rakamlar, ilgili idarenin resmi defterleri temel alınarak İmparatorluk, Duyun u Umumiye ve Şirket tarafından belirlenecektir.

A l’expiration du terme de la concession de la Societe, ou, au cas de sa dissolution avant le dit terme, l’administration du monopole du tabac devant faire retour au Duyun u Umumiye, le Gouvernement Imperial lui tiendra egalement compte, d’apres le sysleme etabli ci-haut et moyennant la remise annuelle de traites sur l’Administration Generale des Douanes, emises el payables dans les conditions sus-indiquees, du mordant des droits d’exportation percus avant l’institution de la Regie sur les tabacs expedies aux pays susmentionnes, et qui auraient ete reduits ou abolis.

Ancak, ihraç edilen tütün, diğer tüm tütünler gibi, Rejinin depolarından çıkmalıdır.

Madde 14:

Tütün yetiştirmek isteyen üreticilerin öncelikle Rejiden izin almaları gerekmektedir. Bu izin kendilerine, tarlalarına ayırmayı düşündükleri arazinin yerini ve kapsamını basit bir şekilde beyan etmeleri halinde ücretsiz olarak verilecektir.

Reji, yardım taleplerini almak üzere temsilciler atamakla yükümlüdür. Temsilci bulunmayan bölgelerde, yetiştiriciler izin başvurularını ihtiyar meclisine göndermeli, mecliste  bu başvuruları en yakın Reji acentesine iletmelidir.

Şirket, yalnızca ekilecek arazinin alanı “yarım dönümden” az ise bu izni vermeyi reddetme hakkına sahiptir.

Madde 15:

Şirket, tütün üretimini kolaylaştırmak ve bu bitkinin yetiştiricilerine çalışmalarında yardımcı olmak için faizsiz yeterli miktarda para avansı vermeyi taahhüt eder.

Alınan avanslar, üreticilerin ihracat için satış yapmalarına engel değildir.

Ancak, bu avansların tütün teslim edilmeden veya alıcıya mal gönderilmeden önce geri ödenmesi gerekmektedir.

Madde 16:

Osmanlı İmparatorluğu genelinde Reji’ye tabii olarak toplanan tütünler Reji’nin depolarında saklanmalıdır.

Reji, tüm üretim yerlerinde, 100.000 okka veya daha fazla tütün üreten her köyde en az bir depo olacak şekilde tütünün depolanması için gerekli depoları inşa etmek veya tedarik etmekle yükümlü olacak ve bir grup köyün söz konusu miktarda tütünü üretmesi durumunda, bu köylerin ortak  noktasında bir depo inşa edilmelidir.

Tüm depolar, XVIII. maddede belirtilen işlemleri gerçekleştirmeye imkan verecek büyüklükte olmalıdır.

Çiftçilerin, Rejiye teslim edilecek ürünlerini on saatten daha uzun bir mesafeye taşımaları gerekmeyecektir.

Reji tarafından kurulan depoların tütünün yetiştirildiği yerden on saatten daha uzakta olması durumunda, Reji, tütünü deposunda teslim almış gibi makbuz vermesi gereken on saatlik mesafede bir acente kurmakla(yada kabz memuru görevlendirmekle)  yükümlü olacaktır.

Madde 17:

Ülkede üretilen tütün Rejinin deposuna nakledilmeye hazır olur olmaz, üretici Rejinin acentesine veya acente bulunmayan yerlerde ihtiyar meclisine bildirimde bulunacak, o da bu bildirimi en yakın acenteye iletecektir.

Reji bu bildirimi aldıktan sonra, tütüne depoya kadar eşlik etmesi için bir temsilci gönderecektir. Alternatif olarak, üreticinin tütününü Reji deposuna kendisinin taşıyabilmesi için, kendisine okka cinsinden miktarı ve balya sayısını belirten bir taşıma izni verilecektir.

Tütün, Reji acenteleri veya taşıma ruhsatına sahip kişiler dışında hiç kimse tarafından ülke içinde taşınamaz.

İhracat için depodan çıkan tütünün nakliyesi Madde XIII’te belirtilen düzenlemelere tabidir.

En geç 1 Ağustos’a kadar, bir önceki yıl üretilen tüm tütünler Rejinin fabrika depolarına taşınmalıdır.

İstisnai olarak ve mali yılının ilk yılı için, Şirket, göreve başlar başlamaz, yetiştiricileri kamuoyu duyurusu ile bilgilendirmek koşuluyla, önceki paragrafta öngörülen süre sınırını 1 Ağustos’tan daha sonraki bir tarihte belirleme seçeneğine sahip olacaktır.

Madde 18:

Reji, kendi sorumluluğu altında, masrafları kendisine ait olmak üzere, depolarındaki tütünün uygun şekilde korunmasını sağlamak için gerekli tüm özeni göstermekle yükümlüdür.
Tütün tüccarlarının, tütünün farklı kalitelerini oluşturmak için bu depolarda alışkın oldukları tüm taşıma ve tasnif işlemlerini gerçekleştirebileceklerdir.

Üreticiler tütünlerini iki yıl boyunca Rejinin depolarında bırakma hakkına sahip olacaktır.
Depolama, depozito tarihinden itibaren ilk altı ay boyunca tamamen ücretsiz olacaktır.

Depolardaki malların sahipleri, sonraki altı aylar boyunca Rejiye, miktarı ve tahsil şekli ileride Bab-ı Ali onayına sunulacak bir yönetmelikle belirlenecek bir depo kirası ödeyeceklerdir.

Depozito tarihinden itibaren iki yılın sonunda, Reji mal sahiplerine on beş günlük son bir süre tanıyarak bildirimde bulunacak ve bunun ardından, başka bir formaliteye gerek kalmaksızın, malların ihraç edilmek üzere açık artırma yoluyla satışını düzenleyebilecektir.

Bundan sonra, başka bir formaliteye gerek olmaksızın, deponun bulunduğu yerde mevcut mahallin İdare Meclisi tarafından atanacak bir Hükümet temsilcisinin huzurunda malların açık artırmayla satılmasını sağlar ve bu satıştan elde edilen gelirden depo kirası düşülüp kalan kısım mal sahiplerine ödenir.

Alıcı çıkmazsa ya da açık artırmada teklif edilen fiyat üreticilere uygun olmazsa, Reji söz konusu tütünü, depolama masrafları düşüldükten sonra, mahsul sahibi veya yokluğunda yerel hükümet tarafından seçilen iki bilirkişiyle fiyat tespiti yapar. Gerekirse, bir üçüncü bilirkişi atanabilir.

Reji, tütün sahibinin Rejiye depo kirasını altı ayda bir düzenli olarak ödememesi halinde de yukarıda belirtilen işlemleri yapabilir.

Madde 19:

Üreticiler iç tüketim için tütünlerini “sadece” Rejiye satabilirler. Tütünlerini Madde XIII uyarınca ihracat için serbestçe satabilirler.

Madde 20:

Şirket, tedariki için ihtiyaç duyduğu tütünün alım fiyatları konusunda üreticilerle anlaşmaya varacaktır.

Şirket ile yetiştirici arasında fiyat üzerinde anlaşmaya varılamaması veya yetiştiricinin XVIII. maddede öngörülen süre içinde ihracat için satış yapmaması durumunda, prosedür söz konusu maddede belirtildiği gibi olacaktır.

İki yıllık süre zarfında, yetiştiriciler tütün fiyatının XVIII. Maddede belirtilen şekilde bilirkişiler tarafından belirlenmesini talep etme hakkına sahip olacaktır.

Bu durumda, tütünleri bilirkişiler tarafından belirlenen fiyattan Reji’ye satmak ve Reji de aynı fiyattan satın almakla yükümlü olacaktır.

Madde 21:

Tüketim amaçlı tüm tütünler Rejinin fabrikalarından çıkmalıdır.

Enfiye de dahil olmak üzere her türlü tütünün üretimi bireylere kesinlikle yasaklanmış ve resmi olarak Rejiye ayrılmıştır.

Rejiyi kuran ferman yayınlandıktan sonra, Hükümet, başvuruda bulunan özel şahıslara üretim lisansı vermeyi durduracaktır.

Halihazırda mevcut olan tütün fabrikaları, Rejinin faaliyete geçtiği tarihten itibaren geçerli olmak üzere sona erecek ve bu tarih Reji tarafından yayınlanacaktır.

O tarihte, halen ellerinde bulunan ve ihracata tahsis etmemiş oldukları tüm kesilmiş tütün, sigara ve enfiyeyi derhal Rejiye satmakla yükümlü olacaklardır.

Eğer malların fiyatı konusunda Reji ile anlaşamazlarsa, bu mallar, her iki tarafın seçeceği birer eksper ve gerekirse iki tarafın birlikte seçeceği üçüncü bir eksper tarafından vergilendirilecektir.

Reji, söz konusu malları bu şekilde belirlenen fiyat üzerinden satın almakla yükümlü olacaktır.

İhracata yönelik söz konusu tütün türlerinin yanı sıra, belirtilen zamanda söz konusu imalatçıların veya diğer kişilerin elinde bulunan dumanla sertleştirilmiş yerli tütünlere gelince, sahipleri bunları derhal Rejinin depolarına bırakmakla yükümlü olacaklardır; burada bu tütün türleri için de XVI. ve XVIII. maddelerdeki hükümler uygulanacaktır.

Madde 22:

Enfiye de dahil olmak üzere her türlü tütünün perakende satışı bundan böyle sadece Reji tarafından ruhsatlandırılmış satış noktalarında yapılacaktır.

Yurtdışından getirilen puro, enfiye, çiğneme tütünü ve tönbeki satışı, mevcut yönetmeliklerde belirtilen koşullara tabi olarak kısıtlanmayacaktır.

Satış izni lisansı,  tercihen Devlet tarafından tavsiye edilen emekli sivil ve askeri çalışanlara verilecektir. Reji tarafından verilen özel bir izin olmadan tesislerinin yerini değiştiremeyeceklerdir. Verilen lisanslar kişiye verilip ve devredilemeyecektir.

Madde 23:

Lisans sahipleri satış noktalarında(dükkanlarında) ithal ve ihraç edilen tütünün miktar ve niteliğini gösteren defterler bulundurup Reji memurları bu defterleri incelemek ve dükkanlarda bulunan tütünü teftiş etmek istediklerinde buna engel olmayacaklardır.

Madde 24:

Rejinin lisanslı satış noktalarında satılan tütünlerin fiyatları daha sonraki bir tarihte belirlenecek bir tarife ile tespit edilecektir.

Tütün fiyatı ilk beş yılı boyunca, kıyye başına 250 kuruşu, yani iki buçuk Osmanlı lirasını geçemeyecektir. Buna ek olarak, Rejinin de 30 kuruşu aşmayan bir fiyattan bu satış noktalarına tütün tedarik etmesi gerekecektir.

Reji yönetimi, yerel düzenlemelere uygun olarak, satışları için her bir satış noktası sahibine ödemeyi planladığı komisyon miktarını kendisi belirleyecektir.

Madde 25:

Reji, çiftçilerin ve lisanslı satış noktalarının kendisine karşı olan yasal hak ve yükümlülüklerini ve bu hak ve yükümlülüklere uymayanların durumunu içeren bir taslak hazırlayacaktır.

Bu yönetmelik taslağı, Düyun-u Umumiye Meclisi tarafından onaylanıp Babıali tarafından tasdik edilmeden yürürlüğe konulamaz.O zamana kadar, yukarıda belirtilen hususlara ilişkin mevcut tüm düzenlemeler yürürlükte kalacaktır.

Madde 26:

İmtiyaz şartları uyarınca, üreticiler tarafından üretilen tütünün tamamının Rejinin depolarına bırakılması gerektiği ve sonuç olarak, Hükümet’e ödenmesi gereken verginin bu şekilde yatırılan tütün miktarına dahil edilmesi gerektiği göz önüne alındığında, Hükümet bundan böyle Rejinin depolarındaki tütünün vergisini talep edecektir.

Reji, üreticilerden aldığı ve ihracatçılara sattığı tütünün bedelinin onda birini Hükümet adına toplamak ve bu onda biri Hazine’ye ya da onun emrine havale etmekle yükümlü olacaktır.

Reji, bu işlemle ilgili olarak hiçbir şekilde komisyon veya başka bir ücret talep etme hakkına sahip olmayacağı gibi, yukarıda belirtilen vergiyi temsil eden tütün miktarları üzerinden herhangi bir depo kirası alma hakkına da sahip olmayacaktır.

Hükümet, dilediği zaman, yukarıda belirtilen tütünlerin hakkı olan kısmını, bedelini ödemek koşuluyla doğrudan Reji’ye ya da ihracatçılara satmak üzere depolardan ayni olarak alma hakkını saklı tutar.

Aynı zamanda, Hükümet, vergi miktarını temsil eden tütünleri denetleme hakkını ve gerekirse bu amaçla Rejinin defterlerini inceleme hakkını saklı tutar.

Tütün vergisi(tütün öşrü), 28 Muharrem 1299 tarihli Kararname’nin VIII. Maddesi uyarınca Osmanlı Hazinesi’nin hizmetine tahsis edilmeye devam ettiği sürece, Yönetim Kurulu, verginin toplanması konusunda Hükümet’in yerine geçecek ve Hükümet ile aynı kontrol haklarına sahip olacaktır.

Madde 27:

İmparatorluk Hükümeti, Duyun u Umumiye ve Reji Şirketi’nin ortak mutabakatı dışında işbu Sözleşme Koşulları’nın maddelerinde hiçbir değişiklik yapılmayacaktır.

Bu Hüküm ve Koşulların bir sonucu olarak Hükümet ile Şirket arasında ortaya çıkabilecek her türlü anlaşmazlık  mahkemelere havale edilecektir.

Madde 28:

Genel olarak 28 Muharrem 1299 tarihli Kararname hükümlerinin mevcut Şartlar ve Koşullar tarafından değiştirilmedikleri sürece muhafaza edildiği ve tam olarak yürürlükte kaldığı anlaşılacaktır. İşbu Şartname ile değiştirilmediği sürece tam olarak yürürlükte kalacaktır.

Madde 29:

İşbu Şartname ile Duyun u Umumiye’ye tanınan hakların, 28 Muharrem 1299 tarihli Kararnamede belirtilen borcun tamamen ödenmesini müteakip, Yönetim Kurulunun görevinin sona erdiği günden itibaren Hükümete geri döneceği de anlaşılmaktadır.

Ek Madde :

Reji usulünün uygulanmasıyla birlikte Düyun-u Umumiye İdaresi’nde bazı memurların işsiz kalacağı düşünüldüğünde Reji’nin bu memurları imkan dahilinde işe alması beklenmektedir.

 

 

KAYNAKLAR:

Reji Sözleşmesi Fransızca Osmanlıca

Reji Sözleşmesi Osmanlıca Türkçe (Aydın Vilayeti`nde Tütün Rejisi / OKTAY GÖKDEMİR)

Aydın Vilayeti`nde Tütün Rejisi / OKTAY GÖKDEMİR

OSMANLI DEVLETİNDE TÜTÜN KAÇAKÇILIĞINA KARŞI BİR ÖRGÜTLENME / BURAK ALTUNSOY