Şevin Ekinci
Şevin Ekinci Yazdı: Türkiye’de Cari Fazlanın Anlamı
TCMB, bugün Haziran ayı ödemeler dengesi ve dolayısıyla cari işlemler dengesi rakamlarını açıklayınca bana da Türkiye'de cari fazlanın ne anlama geldiğini anlatma imkanı doğdu.
Cari işlemler dengesinin cari fazla vermesi büyük bir müjde imiş gibi açıklanır; aylık bazda bu bakış açısına çok müdahale edemesem de aslında yıllık bazda Türkiye’nin cari fazla vermesinin çok trajik bir anlamı vardır. Yazının sonlarına doğru bunu görebileceksiniz.
Bugün Türkiye için Haziran ayı ödemeler dengesi raporu Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından açıklandı. Cari işlemler dengesi de, ödemeler dengesinin aktif tarafında yer alan bir bilanço; daha çok dış ticaret dengesini, turizm dengesini (hizmetler dengesinin içerisinde) gözlemleyebildiğimiz bir hesap, ödemeler dengesi içinde yükümlülükler tarafında da finansman kalemlerinde yabancı para giriş çıkışlarını gözlemleyebiliyoruz.
Haziran ayında cari işlemler dengesi, dokuz ay sonra ilk kez aylık bazda fazla verdi; böylece 12 aylık cari işlemler dengesindeki açık (2023 Haziran’a göre ciddi bir iyileşme göstererek) 24,8 milyar dolar oldu; Ocak ayından itibaren altı aylık cari işlemler dengesindeki açık ise toplamda 16,5 milyar dolar olmuş oldu. Yılın kalanı için olumlu bir cari işlemler dengesi tablosu var önümüzde.
Haziran ayı mevsimsel olarak cari işlemler dengesinin aylık bazda bir miktar daha iyileşme gösterdiği aydır; turizm-seyahat gelirleri, altın ihracatı, ihracattaki artış bu dönemde cari işlemler dengesine olumlu yansır. Geçtiğimiz yıllarda da; 2023 yılında da Haziran ayı pozitif bir cari işlem rakamı vermiş, daha önceki yıllarda da diğer aylara göre görece daha düşük Haziran ayı cari işlemler açığı verilmişti. Bu sene, Temmuz ayında da, hem ihracattaki iyi performans hem de turizm-seyahat gelirleri sayesinde pozitif bir aylık cari işlemler dengesi rakamı açıklanacak.
Bu ay için açıklanan ödemeler dengesinin alt kalemleri bize neler söylüyor? Dış ticaret dengesindeki olumlu görünüm (dış ticaret açığındaki düşüş) ithalatta azalmadan kaynaklanıyor; hizmetler dengesinde turizm gelirlerinde artıştan kaynaklı bir iyileşme var, hizmetler dengesindeki açık 2022 yılı Nisan ayından beri görülen en düşük açık; doğrudan yatırımlarda geçen sene Eylül ayından beri görülen en yüksek giriş var; sıcak para dediğimiz portföy yatırımlarındaki girişler devam ediyor; hisse senetlerinden yabancı çıkışı yaşanmış ancak 2021 yılında yaşanan o sıcak para çıkışlarının yıldan yıla tersine döndüğünü ve portföy girişlerinin devam ettiğini gözlemliyoruz.
Gel gelelim aslında, Türkiye ekonomisi, düşük enflasyon verdiği zamanlarda (yıllarda) yüksek cari işlemler açığı verdi ve kriz zamanlarından çıkışlarda cari işlemler fazlası verdi. Bir bakıma “Türkiye’de cari işlemler fazlası eşittir (=) kriz zamanlarından çıkış” dememiz aşağıdaki tabloya bakarsanız hiç yanlış kaçmaz. Aşağıdaki tabloda 94, 2001, 2019 ekonomik kriz çıkışlarında verilen cari fazla rakamlarını gözlemleyebilirsiniz.
Tablo 1: Cari İşlemler Dengesi (12 aylık, USD milyar)
Bu olumsuz bir algı vermemeli, aslında krizden çıkış emaresi, ülke ekonomisinin dengelenme emaresidir. Hatta döviz kurunu Türkiye’de ekonometrik modellemede en fazla etkileyen faktör cari işlemler dengesidir. Cari işlemler fazlasında artış ya da cari işlemler dengesindeki iyileşme Türkiye’de döviz kuruna olumlu yansıyacak, yükselmesini baskılayacak bir faktör olarak duruyor. Ama önemli olan cari işlemler dengesinin sadece ekonomik kriz zamanlarından çıkışta değil sürekli bir şekilde yüksek açık vermemesi, bunu da grafik 1’en göreceğiniz üzere Türkiye hiç sağlayamadı.
Grafik 1: Cari İşlemler Dengesi (Yıllık, USD milyon)
