ANALİZ:  Tayvan seçimleri ABD-Çin arasında gerginlik yaratacak

Küresel çip üretim lideri Tayvan seçmeni, ABD-Çin geriliminin merkezindeki olan mevcut başkan yardımcısı Lai Ching-te’yi seçerek  Pekin’in “savaş kışkırtıcısı” olarak damgaladığı bir ismi iktidara layık gördü. Yeni başkanın Kıta Çini’nden bağımsızlık ilan ederek ayrılmaya niyeti yok, ancak geçmişte bu yönde açıklamaları nedeniyle Beijing’in hiç güvenmediği bir isim.  Uzmanlar, Çin’in Tayvan’ın istikrarsızlaştırmak yeni askeri girişimlerinden çekiniyor.

İktidardaki Demokratik İlerleme Partisi’nden Lai, adanın on yıllardır en hararetli çekişmeli seçimlerinde, sayılan oyların %40,1’ini alarak zafere imza attı. Bu oran 2000’deki başka bir üçlü yarıştan bu yana en düşük kazanma yüzdesi. Çin’le diyaloğu yeniden başlatmak isteyen muhalefet partilerine karşı kazandığı zafer, Pekin’in ayrılıkçı bir eyalet olarak kabul ettiği ada üzerinde daha fazla nüfuza sahip olma stratejisine darbe indirdi.

Yeni başkan hemen Tayvan Boğazı’nda barışı koruyacağının sözünü verirken büyük demokrasilerle güçlü bağların devam edeceğini ilave etti.  Bu açıklama, Pekin’le gerilimin bir çatışmaya dönüşmesini önlerken Washington’la etkileşimi sürdürmenin ne denli hassas bir denge üzerine oturduğunu gösteriyor.

Üst üste üçüncü kez- açıkça ifade etmese- de Çin’den bağımsızlığı savunan bir partinin yeniden seçilmesi, ABD Başkanı Joe Biden’ın Kasım ayında Çinli mevkidaşı Xi Jinping ile görüşmesinin ardından Pekin ile Washington arasında son dönemde istikrara kavuşan ilişkileri sınayacak. Pekin, seçimlerden önce Lai’yi “baş belası” ve “ayrılıkçı” olmakla suçladı.

Bloomberg Economics’in jeoekonomi baş analisti Jennifer Welch’e göre Pekin, Çin politikasının devamlılığı sözü vermesine rağmen Lai’ye “derin şüpheyle” bakıyor. “İki Çin arası gerilimin artması, bir krizin yakın olduğu anlamına gelmez, ancak Taipei, Washington ve Pekin’in krizden kaçınmak için daha fazla işbirliği yapması gerektiği anlamına gelir” diye ekledi.

Pekin’i endişelendiren şey, Lai’nin yapmayacağını söylediği Tayvan Cumhuriyeti’nin kuruluşunu ilan ederek statükoyu değiştirmeye çalışabileceği fikri.

Şangay Fudan Üniversitesi’nden uluslararası ilişkiler profesörü Wu Xinbo, “Çin’in ondan nefret ettiğini düşünüyorum” dedi. “Çünkü eğer Tayvan’ın lideri olarak seçilirse, Tayvan’ın bağımsızlığı hedefine ulaşabilir ve bu da Tayvan Boğazı’nda bir krize yol açabilir.”

Tayvan şu anda Çin’den gelecek karşı tepkiye karşı yüksek alarm durumunda. Taipei’deki güvenlik yetkilileri, Pekin’in seçimlerden hemen sonra ada çevresinde büyük askeri tatbikatlar yapmasını beklemediklerini, ancak yeni cumhurbaşkanı Mayıs’ta  göreve gelmeden önce baskının artacağını gördüklerini söyledi.

Çin, Tayvan’ın ABD ile olan etkileşimine yanıt olarak, Tayvan yakınlarında askeri tatbikatları büyük ölçüde artırdı. Önce Ağustos 2022’de ve geçen Nisan ayında savaş oyunları düzenledi.

Tayvanlı yetkililer bu hafta Çin’in, Lai göreve gelmeden önce Tayvan yakınlarında askeri tatbikatlar da dahil olmak üzere yeni cumhurbaşkanına baskı uygulama girişiminde bulunmasını beklediklerini söyledi.

Asya piyasalarının tepkisi Pazartesi sabahı  yakından izlenmeli.  Halihazırda global hisse senetleri  Fed’in belirsizlik içeren  2024 para politikası, Çin’den gelen  zayıf ekonomik veriler ve Gazze’den Kızıldeniz’e taşan savşa nedeniyle diken üstünde.  Çin’in yükse perdeden yeni Tayvan başkanını tehdit etmesi, altın ve dolara yarayabilir; Tayvan ve Çin hisseleri  için satış anlamına gelebilir.

Reuters, Bloomberg, ParaAnaliz