FÖŞ yazdı: Orta Doğu krizi hepimizi yutabilir

Orta Doğu’da yaşananları artık Gazze Savaşı olarak küçümsemek çok yanlış olur.  Lübnan, Yemen, Suriye, Irak, Iran, hatta Pakistan bir şekilde bu savaşın içine çekiliyor. İstemeye istemeye.  Türkiye de bu krize müdahil olacak, veya virüsten etkilenecek. Bu iki şekilde olabilir.  İlkin, İran-İsrail-ABD vekilleri mücadelesinin şiddetlendiği Suriye-Irak coğrafyasında devlet gücü yok olur, ISID ve PKK gibi terör örgütleri cesaretlenerek Türkiye içinde tedhiş eylemlerine girişebilir. İkincisi, Türkiye Esad’ın iki hamisi olan İran ve  Rusya’nın askeri anlamda aşırı güç sarfettiğini sezerek, İdlib’te Esad’ı barış masasına çekmek, Fırat’ın Doğusunda ise  PYD/YPF oluşumu imha etmek için yeni askeri harekatlara girişir.

 

Orta doğu krizi bitmez, yayılır!

 

Orta Doğu krizi 2 nedenden dolayı bitmez ve çok daha geniş bir coğrafyaya yayılma potansiyeli arzeder. İlkin, Netanyahu için Gazze’de ateşkes veya hangi şartlarda olursa olsun, barış söz konusu değil. Savaş biterse, erken seçimde devrilecek ve muhtemelen  de kodesi boylayacak.  İkincisi, ABD seçimleri.  Eğer Trump seçilirse, Netanyahu’yu destekleyecek, Ukrayna’ya askeri yardımı kesecek ve Çin-Tayvan gerginliğini yönetme konusunda da Biden’a kıyasla tecrübesiz ya da ilgisiz.

Bir anlamda Trump’ın Çin’e ilan ettiği ticaret savaşı ile ABD hegemonyasında Tek Kutuplu Dünya Düzeni kapandı. Ukrayna Savaşı ve Gazze hegemon yokluğunun doğal uzantıları. Böyle geçiş dönemlerinde hegemonun rakipleri kendi nüfuz  alanlarını genişletmek için her türlü yönteme başvurur.  Türkiye, İran gibi bölgesel güçler de ya aynı amaçla, ya da meşru müdafaa kaygısıyla askeri – siyasi maceralara atılır.

 

Orta Doğu’da krizin bitmeyeceği, aksine 2025 yılına kadar– boyutlarını tam çözemesem de– yayılacağı varsayımını bir kenara yazalım. Dünya ekonomisi ve global piyasalarda ne tür  şoklar beklemeliyiz? Dünya Bankası’na göre 2024 yılında son 30 yılın en kötü büyüme performansını yaşamış olacağız. Düşük büyüme, pandemiden geri kalan yara izleri ve gerileyen ancak Fed-AMB hedeflerine yakınsayacağı şüphe arzeden bir enflasyon manzarasıyla başladık yıla.

 

 

Risk spreadi nedir?  Niye kriz tetikler?

S&P500 ve tahvil evreninde “risk spreadleri” aşırı değerli. Nedir bu risk spreadleri?  Her hangi bir vadede ABD devlet tahvili faizi ile yatırım yapılır notuna sahip olmayan ülke Eurobond’u, ya da junk tahviller arasında faiz farkıdır. Bu spread tarihi normlara göre çok dar.

İşte bu kompozisyonun üstüne şu ana kadar fiyatlanmayan jeopolitik rikleri eklersek, Orta Doğu krizinin önce piyasalar sonra da global ekonomiye sıçrayacağı patikayı keşfederiz.

 

Petrol fiyatlarında  fazla artış beklemiyorum

Dikkat ederseniz, özellikle petrol fiyatlarında alevlenmeden bahsetmedim, çünkü bunu pek olası görmüyorum. Uluslararası Enerji Ajansının yeni tahminlerine göre, 2024 yılında arz talepten günde 300 bin varil daha hızlı büyüyecek. Yani, arz-talep dengesi petrolün gerilemesini emrediyor. EĞER, Basra Körfezi veya Kızıldeniz’e komşu üretim ve ihracat hatlarına doğrudan saldırılar gerçekleşmez, ya da çok sert yaptırım/denetimlerle Rus ve İran petrolü dünya pazarından dışlanmazsa, küresel şokların kaynağı petrol olmaz.

Ama, Orta Doğu’da mali anlamda çok kırılgan devletler var. Lübnan temerrütte.  Mısır ve Ürdün bu savaştan dolayı turizm ve  (Mısır özelinde) Süveyş kanalı transit gelirlerini yitiriyor. Bu ülkelerin temerrüte düşmesi tüm Gelişmekte Olan Ülkeler mali varlıklarına bulaşıp, Türkiye’nin CDS primlerini de yukarı çekebilir.   Aniden İran’la papaz olan Pakistan da ödemeler dengesi bağlamında zor durumda. Eğer Kızıldeniz trafiği kapanırsa, Sayısız ada ülkesi ya da tropik cüce tek bir gıda emtiası (muz, kahve, kakao, vb) ihraç ederek ayakta kalıyor.

 

Ama, bir çok devlet temerrüte düşebilir

 

Manzarayı çaktınız mı?  Yıl boyunca sürecek miniminnacık temerrütlerden nem kapan dev fonların risk iştahının azalması ve yukarda andığım risk spredlerinin genişlemesi yakından takip edilmesi gereken bir tehdit.

Tüm dünya aşırı borçlu olduğu için, risk spredlerinde orta çaplı genişlemeler dahi, dış borç ödemelerini kayda değer ölçüde artırabilir.  Dış borç servisine giden fonlar istihdam ve sabit sermaye yatırımlarından esirgenir.

Diyelim petrol fiyatları artmadı. Panama Kanalı’nda kuraklık, Bab el Mandep’te ise savaş riski nedeniyle yeniden gerilen tedarik zincirleri enerji-dışı mal fiyatlarını yükseltecek. Bu konuda gördüğüm en makul tahmin, bu iki geçiş noktasının sınırlı hizmet vermesi durumunda 2024 global enflasyonun  0.7 puan kadar yükseleceği. Size, bana çok komik bir rakam gibi  geliyor, ama ABD ve Avrupa’da enflasyon 0.7 puan artarsa, Fed ve ve AMB faiz indiremez. BoJ getiri eğrisi kontrolünden çıkarak daha az para basar. Global likidite beklenmedik hızla daralır ve tüm riskli varlıklarda satış, altın, ABD doları, Japon yeni ve ABD ve Alman devlet tahvillerine kaçış yaşanır.

 

Kalp krizi olmaz da, ölmenin bir şekli var

Kriz denildiğinde aklımıza bir anda gerçekleşen ve kısa sürede güzergahındaki herşeyi yıkıp geçen bir felaket geliyor. Yok öyle şeyler artık.  Polikriz, yani çoklu ve birbirini besleyen krizler çağı başladı.  Hasta kalp krizinden değil, bin ufak yaradan ölebilir.

 

FÖŞ

 

2024 YILINDA DÜNYA EKONOMISI VE JEOPOLITIK ORTAM: VASAT BIR YILDA STANDART SAPMALARA ÇOK DİKKAT