Erol Taşdelen: Deprem bölgesindeki ekonomik felaketin ilk belgesi çek verileri oldu

6 Şubat 2023 tarihindeki Kahramanmaraş Depreminde yıkılan binalar ile fazlaca etkilenen 11 İl’de hasarın sadece maddi ve can kaybı ile kalmayacağını ekonomik olarak da ciddi hasar oluşacağını, bölgede Ticaretin olumsuz etkileneceğini depremin ilk günlerinde yazmıştım. Yine aynı tarihlerde bunun ilk belirtisinin bölgede ayda ortalama ödenen 30 milyar TL çeklerde gözükeceğini ve bu çeklerin önemli bir bölümünün ödenme şansının olmadığını tahmin edip yazmıştım. Keşke yanılmış olsaydım ama çekler ile ilgili Türkiye Bankalar Birliği (TBB)‘den gelen ilk veriler Ticaretteki hasarın tahminimizin üzerinde olduğunun ilk sinyallerini verdi. Bölgenin ekonomi büyüklüğünün kabaca ülke ekonomisinin %10’luk kısmının oluşturduğunu, bölgede ülke nüfusunun %15’inin yaşadığını hatırlatmak isterim.

Şubatta ödenen çek adeti %46 düştü

Depremden etkilenen 11 İl’de Ocak ayında 207.006 adet çek ödenmişti. Şubatta ödenen çek adeti ise %46 azalarak 112.189 adette düştü. %46 ortalama düşüş olurken bazı illerde durum daha vahim. Deprem merkezi olan ve en fazla etkilenen Kahramanmaraş’ta ödenen çek adeti  Ocak ayında 14.590 adet iken %72 kayıp ile Şubat’ta 4.153 adet düştü. Adıyaman’da 6.348 adet ödene çek %70 düşüşle 1.879 adete gerilerken; Hatay’da 22.012 adetten 7.327 adete ile %67 düşüş yaşandı. Malatya’da ise 11.953 adet çek %66 kayıp ile 3.556 adete düştü. Bölgenin sanayi şehirlerinden olan Gaziantep’te ise 38.327 adet çek %40 düşüş ile 22.970 adete geriledi. Bölgede en fazla adet çek yazan Adana ise 45.465 adetten %33 gerileme ile 30.429 adete düştü. Burada hatırlanması gereken bir nokta Depremin 6 Şubat’ta olduğu ve düşüşün Şubat ayının son üç hafta içinde yaşandığı düşünüldüğünde Mart ayında bu düşüşün daha da fazla olacağını tahmin etmek zor değil.

Ödenen çek hacminde 16 milyar lira düşüş oldu

Deprem bölgesi kapsamındaki 11 İl’de, 2022 yılının son üç ayında bölgede ödenen çek hacmi ortalama 30 milyar TL idi. 2023 Ocak ayında ise 37,3 milyar TL çek ödendi. Şubat ayında ise ödenen çek hacminde ortalama %42 kayıp ile 21,5 milyar TL’ye gerilediği görüldü. Bu Şubat ayındaki düşüşün 15,8 milyar TL olduğu anlamına geliyor ki yine ödemli bir kısmı Şubatın son üç haftasında olmuş durumda. Mart ayında düşüşün 20 milyar TL dolayında çıkması şaşırtıcı olmayacak. Çek hacminde en fazla düşüş Kahramanmaraş’ta oldu. Kahramanmaraş’ta Ocak ayında ödenen 2,3 milyar TL’lik çek hacmi %68 düşüş ile 729 milyon TL’ye geriledi. Hatay’da Ocak ayında ödenen çek tutarı 3,4 milyar TL iken Şubatta % 53 düşüş ile 1,6 milyar TL’ye geriledi. Bölgenin Sanayi Merkezlerinden olan ve en fazla çek hacmi yaratan Gaziantep ise 9,1 milyar TL’lik çek hacmi %38 kayıp ile 5,6 milyar TL’ye düştüğü görüldü.

Karşılıksız çekler yazılmıyor

9 Şubatta bölgede OHAL ilan edilip Mecliste onaylandı. Depremden sonra 6 ay boyunca icra-haciz davaları durduruldu. 11 Şubat’ta çıkan 120 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi kapsamında çeklerin arkasının yazılması ve yasal işlemler de durduruldu. Bankaların çoğu şu anda bu şerhi çek arkasına düşerken bazı bankalar hala işlem yapmadan bu çekleri müşteriye iade ediyor ki ilerde hukuki hak aramada ciddi mağduriyet yaratıyorlar. Hatta çoğu banka hukuki düzenleme olmamasına rağmen 6-11 Şubat arası karşılıksız çekleri yazmadıkları gibi hesapta bulunan parayı da çek soran lehine bloke etmeden, çekleri işlem yapmadan iade ederek ek mağduriyetler yarattı. İlerde sorulan çeklerde hesapta olan parayı bloke etmeden çekleri iade eden bankalar mağdur ettikleri müşterilerin dava açması halinde doğacak maddi kaybı nasıl giderecekler merak ediyorum. Zira daha sonraki günlerde bu paralar başka çekler veya nakit olarak hesaplardan çekilmiş durumda. Tam bir iş bilmezlik örneği!

Çek ödemelerinde tedbir alınmadı

Bu nedenle daha önceki yazılarımızda Deprem bölgesinde ödenmeyen çeklerin domino etkisi yaparak Ülke Ticaretinin olumsuz etkileneceğini vereceği hasarın daha fazla olacağını belirtmiş; çözüm olarak da KGF Kredilerin bir kısmını  fatura da ibraz ederek bu çeklerin ödenmesi için kullanması gerektiğini belirtmiştik. Görünen o ki ekonomi kurmayları hızlı hareket edememiş buradaki hasarın  giderilmesinde de geç kamış durumdalar. Nisan ayının ilk haftası geçmesine rağmen bu yönde henüz bir düzenleme gelmiş değil. Kamu kaynaklı KGF ve Merkez Bankası Kredileri kaynakları bu bölge için kullanılacağı açıklanmasına rağmen sadece TBB çek verilerinden çıkan hasar bile fiiliyatta ciddi sorunlar yaşandığı ve geç kalındığının kanıtı niteliğinde. Çek ödemeler ile ilgili acil önlemler alınması gerektiği alınan ilk verilerde kendini gösteriyor. Ödenmeyen çekler çarpan etkisi ile ekonomiye iki üç kat hasar vereceğini söylemek kahinlik olmayacaktır. Üstelik bu bankaların kredileri durdurduğu zamana denk geldi. Bu hasardan bankalar da kendi payına düşeni alacak gibi; teminatta bulunan bu bölge çekleri ile baş başa kalmış durumdalar. Bazı bankalar bu bölge için niçin 10 milyar TL kaynak ayırdı şimdi anladınız mı?

Erol TAŞDELEN – Ekonomist, Bankacılık Uzmanı

www.bankavitrini.com