‘Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’

Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ile geçmişe dönmeyi değil, Türkiye Cumhuriyeti’nin köklü devlet ve Cumhuriyet tecrübesinin demokrasi ile taçlandırıldığı yeni bir sisteme geçmeyi hedefliyoruz.

I. GİRİŞ
A. CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİNE NASIL GEÇİLDİ?
Devletin tüm imkanları “Evet” kampanyası için seferber edilmiş, muhalefet partileri ile sivil toplum örgütlerinin toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakları kısıtlanmış, farklı görüşlere medya ambargosu uygulanmıştır. Yapılan referandumda, tartışmalı oylama sonucuna göre %51,41 ‘kabul’ yanında %48,59 ‘hayır’ gibi toplumun neredeyse yarısının reddettiği bir anayasa değişikliği kabul edilmiştir.

B. CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ NEDEN YANLIŞ
Cumhurbaşkanı’na yasama, yürütme ve yargıyı güdümü altına alan çok geniş ve denetimsiz yetkiler tanıyarak otoriter bir yönetim yaratmıştır.
1. Yürütme
Cumhurbaşkanı, tek imza ile her türlü işlemi yapabilme yetkisi ile donatılmıştır.
2. Yasama
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile Meclis’in yasama fonksiyonları yürütme ile paylaşılmış, yasamanın denetim fonksiyonu işlevsiz hale getirilmiştir.
3. Yargı
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemiyle partili Cumhurbaşkanı, yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığını yok etmiştir.

C. YENİ BİR SİSTEMİ ÖNERİYORUZ
Reform önerimizle siyasi aktör, kurum ve faaliyetleri baskı altına alarak etkisizleştiren, yönetimde kilitlenmeye zemin hazırlayan vesayetçi anlayışı ve melez hükümet modelini de reddediyoruz.

D. NEDEN GÜÇLENDİRİLMİŞ PARLAMENTER SİSTEM?
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem, siyasi makamların millete hizmetten başka bir amacının olmadığı, bunu da yeni hazırlanacak Siyasi Etik Kanunu ile güvence altına alan şeffaf ve hesap verebilir bir sistemdir.

II. GÜÇLENDİRİLMİŞ PARLAMENTER SİSTEMİN TEMEL ESASLARI
Meclis’i güçlendirirken hükümeti zayıflatmama, hükümeti güçlendirirken de Meclis’i zayıflatmama kararlılığı içerisindeyiz.

A. DEVLETİN TEMEL ORGANLARININ GÜÇLENDİRİLMESİ
1. ETKİLİ VE KATILIMCI YASAMA
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemin kalbi olan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin temsil yeteneği arttırılacak, kanun yapma ve yürütmeyi denetleme işlevleri etkili kılınacaktır.
1.1 Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Giden Yolların Demokratikleştirilmesi
Seçim barajı %3’e düşürülecektir. Seçim sistemi, nispi temsil sistemi olarak uygulanacaktır. Siyasi partiler hakkındaki yasal mevzuat Avrupa Konseyi standartları ışığında, çoğulcu demokrasinin güvencesini oluşturacak biçimde yeniden düzenlenecektir.
1.2 Yasama Faaliyetlerinin Etkinleştirilmesi
Komisyonların işleyişi, denetim mekanizmalarının etkinliği ve muhalefetin söz hakkı demokrasinin gereklerine uygun şekilde düzenlenecektir.
1.3 Kanun Yapım Süreçlerinin Demokratikleştirilmesi
Torba kanun uygulamasına son verilecektir. Cumhurbaşkanı’nın, Meclis’in yasama işlevini zayıflatan veto yetkisine son verilecektir. Kanun hükmünde kararnameler, Meclis’in siyasi denetimine ve Anayasa Mahkemesi’nin hukukilik denetimine tabi tutulacaktır.
1.4 Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Denetim Yetkisinin Güçlendirilmesi
Meclis’in millet adına yürütmeden bilgi alabilmesini, aksaklıklar karşısında hükümete hesap sorulabilmesini sağlayacak araçlar arttırılacak ve var olan araçlar etkili kılınacaktır.
1.5 Bütçe Hakkının Devredilmezliği
Vatandaştan toplanan vergilerin ne şekilde harcandığının etkili şekilde denetlenebilmesi için Meclis’in bütçe hakkı, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin devredilemez bir yetkisi ve denetim aracı olarak düzenlenecektir

2. İSTİKRARLI VE HESAP VEREBİLİR YÜRÜTME
Tarafsız ve siyasi sorumluluğu olmayan Cumhurbaşkanı ile yürütmenin asıl yetkili ve sorumlu kanadı olan, yasama organının içinden çıkan ve Meclis’e karşı siyasi sorumluluğu bulunan Bakanlar Kurulu’ndan müteşekkil bir yürütme organı oluşturulacaktır
2.1. Cumhurbaşkanı
Cumhurbaşkanlığı makamı, milletin ve devletin birliğini temsil eden, devletin başı sıfatıyla temsili görev ve yetkilere sahip, tarafsız bir makam olarak düzenlenecektir.
2.2. Bakanlar Kurulu
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemde yeni hükümetin kurulması güvence altına alınmadan mevcut hükümet düşürülemeyecektir
2.3. Olağanüstü Hal Yönetimi
Cumhurbaşkanı’nın ya da Bakanlar Kurulu’nun tek başına OHAL ilan etme yetkisi olmayacaktır.

3. BAĞIMSIZ VE TARAFSIZ YARGI
Yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığı ilkesi, adaletin tesisinin asgari şartı, demokratik hukuk devletinin güvencesi, hak ve özgürlüklerin teminatıdır.
3.1. Yargı Sistemi ile Hakimlik ve Savcılık Mesleği
Yargı bağımsızlığının tesisi için anayasal ve yasal düzenlemelerin yanında yapısal bir dönüşüm gerçekleştirilecektir.
Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları ile uyumlu kararlar alınmasını ve bu mahkemeler tarafından verilen kararların derhal uygulanmasını sağlayacak düzenlemeler yapılacaktır.
3.2. Hakimler Kurulu ve Savcılar Kurulu
Yüksek kurullarda çoğulculuğun, hesap verebilirliğin ve demokratik meşruiyetin sağlanması için üyelerin yarısının Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından üçte iki nitelikli çoğunlukla seçilmesi öngörülecektir.
3.3. Barolar ve Türkiye Barolar Birliği
Çoklu baro uygulamasına son verilecektir.
3.4. Anayasa Mahkemesi
Anayasa Mahkemesi’nin üyelerinin Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından, Danıştay, Yargıtay, Sayıştay, Türkiye Barolar Birliği ve Üniversitelerarası Kurul tarafından belirlenen üç katı aday içerisinden üçte iki nitelikli çoğunlukla seçilmesi öngörülecektir. Üç üye ise Cumhurbaşkanı tarafından seçilecektir.
3.5. Danıştay ve Yargıtay
Yargıtay üyeleri, Hakimler Kurulu ve Savcılar Kurulu tarafından,
Danıştay üyelerinin dörtte üçü Hakimler Kurulu ve Savcılar Kurulu tarafından,
Dörtte biri Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından üçte iki nitelikli çoğunlukla seçilecektir.
Yüksek yargı organları üyeleri, yaş hadleri dolana kadar görevlerine devam edebileceklerdir.
3.6 Yüksek Seçim Kurulu
Anayasa’da yargı bölümü içerisinde bir yüksek mahkeme olarak düzenlenecek, kurulun niteliği açıklığa kavuşturulacaktır.
3.7. Sayıştay
Sayıştay denetiminin kapsamı, tüm kamu kurum ve kuruluşlarını içerecek şekilde genişletilecektir. Üyelerinin tamamı Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından seçilecektir.

B. DEMOKRATİK HUKUK DEVLETİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ
Kamu yönetimi; hukuka bağlı, liyakate dayanan, hesap verebilir ve sürdürülebilir bir yapıya kavuşturulacaktır.
1. TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER
Temel hak ve özgürlükler; dil, din, mezhep, ırk, cinsiyet, siyasi ve sosyal aidiyet farkı gözetmeksizin tüm insanlar için güvenceye kavuşturulacak ve iç hukukumuz uluslararası standartlarla uyumlu kılınacaktır. Ötekileştirme hissi doğuran tüm uygulamalar ortadan kaldırılacaktır.
1.1 Düşünce ve İfade, Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü ile Örgütlenme Özgürlükleri
Düşünce ve ifade, toplantı ve gösteri yürüyüşü ile örgütlenme özgürlüklerinin kullanımını engelleyen her türlü baskıya son verilecektir.
1.2. Din ve Vicdan Özgürlüğü
Kişilerin din, inanç ve yaşam tarzı fark etmeksizin özgürce yaşadığı, herkesin kendi kimliğiyle ve kendisi olarak eşit şekilde toplumsal, kamusal ve siyasal yaşama katıldığı bir sistem inşa edilecektir.
1.3. Kadın Hakları
Toplumun ve yaşamın her alanında, tüm karar alma mekanizmalarında kadın-erkek eşitliğini sağlamak ve korumak öncelikli bir devlet politikası haline getirilecek; bu konuda yasal ve yapısal gereklilikler sağlanacaktır.
1.4. Basın Özgürlüğü
Basın özgürlüğü güvence altına alınacak, basının özgür bir şekilde görev yapacağı güvenli, çoğulcu ve elverişli bir ortam sağlanacaktır.
1.5. Sivil Toplum
Sivil toplum kuruluşlarına yönelik ayrımcılığa ve baskıya son verilecek demokratik toplumun gereklerine uygun düzenlemeler yapılacaktır.
1.6. Sosyal Haklar
Sosyal haklar ve devlet yardımları insan onuruna yaraşır hak temelli bir yükümlülük olarak güçlendirilecektir.
1.7. Çevre Hakları ve Sürdürülebilirlik
Çevre haklarına ilişkin anayasal ve yasal düzenlemeler uluslararası hukukla uyumlu hale getirilecek, Anayasa’da doğal yaşam kaynakları ve çevrenin korunması konusundaki devletin yükümlülükleri açık şekilde düzenlenecektir.

2. KAMU YÖNETİMİ
Adil ve tarafsız bir kamu yönetimi oluşturulacak, yolsuzlukla mücadele için yasal ve yapısal düzenlemeler yapılacaktır.
2.1. Kamu Yönetimi İlkeleri
Tüm kamu kurumları, fonksiyon ve etkinlikleri gözden geçirilerek ihtiyaçlar doğrultusunda yeniden yapılandırılacaktır.
2.2. Kamuya Alımda Liyakat ve Mülakat
Kamu görevine alınmada her kademede liyakat ve eşitlik ilkeleri hâkim kılınacak, şeffaflık sağlanacaktır. Mülakat uygulamalarına son verilecektir.
2.3. Yolsuzlukla Etkin Mücadele
Yolsuzluklara yönelik denetimin etkinliğini arttırmak için ulusal denetim standartları belirlenecektir.
2.4. Yerel Yönetimler
Merkezi yönetimin yerel yönetimler üzerindeki idari denetiminin sınırları açıkça belirlenecek ve yerindelik denetimi anlamına gelen vesayet uygulamalarına son verilerek yeni bir merkez-yerel dengesi kurulacaktır.
Seçimle gelenin seçimle gitmesi güvence altına alınacak, yerel yönetimlerde seçme ve seçilme hakkını yok sayan kayyum uygulamalarına son verilecektir.
2.5. Akademik Özgürlük ve Üniversiteler
Yükseköğretim Kurulu kaldırılarak yerine koordinasyon görevi ile sınırlandırılmış ve üyelerin seçim usulü demokratik meşruiyet esasına dayanan üniversiteler arası bir kurul tesis edilecektir.
2.6. Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar
Düzenleyici ve denetleyici kurumların oluşumunda ve çalışmasında iy liyakat, şeffaflık, tarafsızlık, çoğulculuk, hesap verebilirlik ve ulaşılabilirlik ilkeleri esas alınacaktır. Kurumlar idari ve mali özerkliğe kavuşturulacaktır. Kurumların bağımsızlıklarının tesisi ve yürütmenin müdahalelerine karşı korunmaları için yasal ve yapısal önlemler alınacaktır.

3. SİYASİ ETİK KANUNU
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ile Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin, bakanların, siyasi parti genel merkez yöneticilerinin ve belediye başkanlarının görevlerini yerine getirirken uymaları gereken siyasi etik ilkelerinin düzenlenmesi amacıyla Siyasi Etik Kanunu hazırlanacaktır.

Analiz, Veysi Dündar 28.2.2022

Paraanaliz