Prof.Dr. Evren Bolgün
Doç Dr Evren Bolgün: Türkiye’de Temiz Eller Operasyonu Gerekiyor!
Son 2 haftadır ilk poizsyon hazırlıkları Temmuz başlarına kadar giden ancak operasyona girişmeden önce yeterince mal stoklandığı Ağustos ayında yoğun…
Son 2 haftadır ilk poizsyon hazırlıkları Temmuz başlarına kadar giden ancak operasyona girişmeden önce yeterince mal stoklandığı Ağustos ayında yoğun bir şekilde devam eden ve nihayetinde operasyonun patlatıldığı Eylül ortasına kadar yaşananları size anlatmaya gayret sarf ediyorum. Nitelikli bu operasyonun içerisine dahil olan taraflar ile birlikte manipülasyon yapıldığını da ilgili yasa maddeleri desteğinde geçen haftaki “Borsa’da Temizlik Operasyonları” başlıklı Para Analiz yazısı içerisinde detaylıca anlatmıştım.
Bu haftaki yazıya yıllar öncesinde İtalya’da gerçekleşen “Temiz Eller” başlıklı operasyonu sizlere hatırlatarak başlamak istiyorum.
Temiz Eller (İtalyanca:Mani pulite), 1990’larda İtalya’da siyasi yolsuzluklarla ilgili ulusal çapta yapılan bir yargı soruşturmasıydı. Operasyon, “Birinci Cumhuriyet”‘in sona ermesine yol açtı ve birçok siyasi partinin ortadan kalkmasına neden oldu. Bazı siyasetçiler ve işadamları, suçları ortaya çıktıktan sonra intihar ettiler. Operasyondan sorumlu başlıca yetkili savcı Antonio Di Pietro idi.
Bazı hesaplarda, 5,000’e kadar kişi şüphe altına girdi. Bir noktada, İtalyan Parlamentosu üyelerinin yarısından fazlası hakkında iddianame düzenlendi. Yolsuzluk suçlamalarından dolayı 400’den fazla şehir ve belediye meclisi feshedildi. Büyük devlet sözleşmeleri için teklif veren İtalyan ve yabancı şirketler tarafından 1980’lerde yıllık olarak ödenen rüşvet tahmini tutarı 4 milyar dolara (74 Milyar lira) ulaştı.
Bu araştırmalarla ortaya çıkarılan yozlaşmış sistem genellikle “Tangentopoli” olarak anılmıştır. Bu terim, “telafi” demektir ve bu bağlamda kamu işleri sözleşmeleri için verilen komisyonlar anlamına gelen tangente ile şehir anlamındaki poliden gelmektedir.
Kentsel (Rantsal) Dönüşümler, İmar Değişiklikleri, Altyapı, Üstyapı Kamu Yatırımları,…vs. gibi devletin ekonomi içerisinde hakimiyetini sürdürdüğü bir çok alanlarda yaşanan rüşvet ve yolsuzluk haberlerini düzenli olarak duymaya alışmıştık. Haliyle sürekli yasa, yönetmelik, düzenleme değişiklikleri ile yolsuzluk/rüşvet çarklarının daha rahat döndürülmesine çalışılınca Türkiye’de kimse kimseye güvenemez durumdadır. IPSOS tarafından 2022 yılı içerisinde yapılan çalışmaya göre “Türkiye’de İnsanlar Birbirine Güvenmiyor, Halkın Sadece %14’ü Karşı Tarafa Güvenebilir” fikrine katıldığını beyan etmiştir.
Ipsos araştırma şirketi, 75 yaş altı 22 bin 534 yetişkini baz aldığı ankette toplumsal güven eğiliminin düştüğünü açıkladı. Küresel olarak, başkalarına güvenme eğilimi üniversite eğitimi almış kişilerde yükselirken, evli yetişkinlerin evli olmayanlara göre diğer insanlara güvenme olasılığının da daha yüksek olduğu ortaya çıktı. Birbirine en az güvenen ülkeler arasında Türkiye ilk sıralarda yer alıyor.
Ülkelerde Toplumsal Güven Oranı
Kaynak: IPSOS
Borsa İstanbul (BİST) ve Vadeli İşlem Opsiyon Piyasası (VİOP) üzerinden yürütülen nitelikli ve bilinçli bir şekilde sermaye piyasasından sorumlu paydaşları da içine katarak 2 ay kadar süren manipülatif eylemler önümüzdeki dönemde İtalya’da geçmişte olduğu gibi “Borsa’da Temiz Eller Operasyonu” şeklinde başlatılarak gerçek sorumlular maddi & idari cezalara çarptırılmayacak olursak eski tas eski hamam anlayışı ile yolumuza biz bize kaldığımız yerden de artık devam edemeyeceğiz.
Sosyal medya’da sektörün içerisinde yer alan, yıllarını finansal piyasalara vermiş olan duayen bir avuç insanın yazdıkları çerçevesinde yatırımcılar 2 aydır olanları anlamaya çalışmaktadır. Ekonomi basınında ve görsel medyadakilerin yine 3 maymunu oynadıklarını görüyorum. Buzdağının sadece üzerindekileri okuyucularına aktarmaya gayret sarf etmektedirler. Ancak sorunun büyüğü esasında buzdağının altında bekletilerek zamana oynanılmaktadır. Dünya’da finans piyasaları temelde 2 unsur üzerine inşa edilmiştir. “Güven ve Şeffaflık” Yazılarımda bir çok sefer bu 2 kavrama atıfta bulunuyorum. Zira Türkiye’de en önemli kavramların içlerini boşaltarak şekilsellikten öteye gitmeyen bir yaklaşım tarzımız bulunmaktadır.
14 Temmuz 2022 günü en düşük 2580 seviyesini gören XU030 Endeks Vadeli Kontratı (F_XU0300822) 13 Eylül günü en yüksek 4424 endeks seviyesine 2 ay içerisinde +%71 nominal bazda +%710 (yaklaşık x10 kat kaldıraçlı) yükseliş gerçekleştirdi.
XU030 Yakın Vade Endeks Kontratı (Temmuz-Eylül 2022)
Temmuz ortasında başlayan bu operasyon neticesinde BIST Spot piyasasındaki banka hisselerinde yaşanan %100-%450 arasındaki yükseliş hareketleri neticesinde bu hisseleri portföylerinde taşıyan küçük yatırımcılar fiyatlar çok yükseldiğini düşünerek Ağustos başında BİST Spot tarafında SATIM yaptıklarında ya da biraz daha nitelikli küçük yatırımcılar Ağustos başlarında ilgili banka hisselerinde AÇIĞA SATIŞ işlemleri yapmak suretiyle pozisyon açtıklarında veya daha da nitelikli profesyonel küçük yatırımcılar VİOP piyasasında aynı banka vadeli kontratlarında SATIM yönünde kaldıraçlı pozisyon açtıklarında gerçekleştirilen nitelikli operasyondan doğal olarak habersizlerdi!
13 Eylül tarihinde operasyonu yürütenleri ve ilgili aracı kurumları rahatlatmak için Takasbank tarafından başlangıç teminatı/kaldıraç oran değişikleri devreye sokulmuştur. Ancak o tarihe kadar 1.5 ay boyunca spot piyasada her gün +%10,+%10,+%10.. şeklinde, vadeli piyasalarda da yaklaşık +%100,+%100,+%100..şeklinde yaşanan yükselişler söz konusu iken piyasalarda düşüş yönünde SPEKÜLATİF pozisyon almış olan yatırımcıların yatırımları da hızla eritilmiştir.
Ağustos ve Eylül ayı başlarında kamu tarafında sorumluluk sahibi olması gereken görevliler BİST’deki yükseliş hareketinden vatandaşın daha fazla yararlanması gerektiğini öne sürerek herkesi Borsa’ya davet etmekle meşgul vaziyetteydi.
Hatırlanacağı üzere Türkiye’de yaşanan 2001 finansal krizi öncesinde BİST piyasasındaki aktif hesap sayısı ilk kez 1 Milyon adetin üzerine çıkarak sonrasında 1.3 Milyon civarında 20 yıla yakın bir süre boyunca kayda değer bir gelişme kaydedememiştir. 2020 başında ortaya çıkan Covid-19 pandemisi ile birlikte herkes evlere kapanınca özellikle genç yatırımcıların borsa ile tanışması sonucunda yatırımcı sayısını 2021 yılında 2.4 Milyon yatırımcıya kadar çıkarmıştık. BİST tarafında 2022 yılında gerçekleşen yükseliş döneminde ise, yatırımcı sayısını 2.4 Milyondan 2.68 Milyona yaklaşık +220 Bin yeni yatırımcı ile arttırdık.
Pay Senedi Piyasa Değeri & Yatırımcı Sayısı
Kaynak: MKK
Borsalarda son 2 ay içerisinde gerçekleştirilen bu rezalete uzun süre seyirci kalan yetkililer ve ilgili otorite sahibi olması gereken kurumlar acaba bu resme bir dakikalığına bakarak yaptıkları kritik hatalar sebebi ile yatırımcı sayısının gelecek yıllarda neden daha fazla artmayacağını da bir kez daha düşünebilir mi?
Takas İstanbul tarafından hergün yayınlanan “Teminat Tamamlama Çağrısı Raporu” grafiğinden de anlaşılacağı üzere, 15 Eylül 2022 tarihinde 1.8 Milyar TL’ye yaklaşan günlük teminat açığı (kümülatif 8 Milyar TL) söz konusudur. İlerleyen günlerde Borsa’da gerçekleştirilen aracı kurum finansmanları, özel emir ile aracı kurum hisse eşleştirmeleri, banka pay senedi geri alımları, başlangıç teminat azaltımı, Takasbank hisse teminatı karşılığı kredilendirmesi..vs gibi yöntemlerle büyük sorun zamana yayılarak çözülmeye çalışılmaktadır.
Teminat Tamamlama Çağrısı Raporu
Kaynak: Takas İstanbul
BİST spot piyasada hisse senetlerinde ALIM, aynı vadeli hisse kontratlarında VİOP’da SATIM pozisyonları açmış olan Arbitrajcı Yatırım Fonlarının ve Kurumsal Yatırımcıların açıkta kalmaması için VİOP’daki vade sonu Fiziki Teslimat kuralının değiştirilerek Nakdi Uzlaşma yönteminin tercih edilmemesi konusunda yetkilileri uyaran piyasa profesyonellerine de bu arada teşekkür etmeliyiz. Piyasanın işleyişinin tamamen bozulduğu ortamda bir de mevcut kuralları değiştirdiğiniz taktirde bundan sonrasında hiç bir şeye güven kalmayacağını bilerek hareket edilmesi gerekiyordu. Yaşanan sorunlar neticesinde en azından bu noktada basiretli bir karar da çıkmış oldu.
Yazının başlığında söylediğim sözü tekrar etmek istiyorum. Türkiye’ye Temiz Eller Operasyonu Gerekiyor. Ancak bu tür operasyonların sadece BİST ile sınırlı kalmaması gerektiğini de vicdan sahibi ve ahlaklı her bir Türk vatandaşı çok iyi biliyor.
