Doç.Dr.Evren Bolgün | Tasarruf Tercihlerimizin Son Durumu Nasıl?

Geçtiğimiz hafta aşırı yüksek negatif faiz ortamı altında (-%68) yatırım kararlarımızın rasyonelliği üzerine mevcut durumu ortaya koyarak davranışsal finans alanından da çeşitli örnekler verdiğim bir yazıyı hazırlamıştım. Seçime kadar olan süre boyunca iktidarın seçtiği para politikası çizgisinin pek de değişmeyeceğini göz önüne almamız gerekmektedir. Bu durumda tasarruflarmızdan reel getiri almanın imkansızlaşmasını bir kenara koyarsak risk aldığımız finansal ürünlerde (borsa, emtialar, türev ürünler, ..vs) kısa vade dilimlerinde portföy dengelenmesi ve portföy risk analizlerini yapmadığımız taktirde ana parayı bile koruyamama riski ile karşı karşıyayız.

Merkez Bankasının en son yayınladığı “Finansal İstikrar Raporu” Mayıs 2022 tarihli raporunda yer alan Hanehalkı Finansal Varlıkları başlıklı tablo içerisinde gösterildiği üzere Toplam Hanehalkı Varlıkları 4.310 Milyar TL tutarındadır. Toplam varlıkların GSYİH’ya olan oranı ise, %55 seviyesindedir. Toplam varlıkların %16’sını oluşturan 1.248 Milyar TL’lik tutarını TL Cinsi Tasarruf Mevduatı, %21’ini oluşturan 1.616 Milyar TL’lik tutarını YP Cinsi Tasarruf Mevduatı ($89 Milyar), %6’sını oluşturan 441 Milyar TL’lik tutarını Kıymetli Maden Deposu (Altın), %1.4’ünü oluşturan 107 Milyar TL’lik tutarını Tahvil ve Bonolar, %6’sını oluşturan 480 Milyar TL’lik tutarı Yatırım Fonları (251 Milyar TL BES, 229 Milyar TL Diğer Yatırım Fonları), %4.4’lük kısmını oluşturan 344 Milyar TL’lik tutarını Hisse Senetleri, %0.1’ini oluşturan 7 Milyar TL’lik tutarı Repo ve son olarak da %0.9’unu oluşturan 66 Milyar TL’lik tutarı da Dolaşımdaki Para şeklinde sıralanmaktadır.

Tablo. Hanehalkı Finansal Varlıkları

Türkiye’de hanehalkının tasarruf eğiliminin yaklaşık %37’sinin TL ve YP cinsi Tasarruf Mevduatı oluşturmaktadır. BDDK tarafından hazırlanan aylık bankacılık sektörü son raporu Temmuz sonu itibarıyla 1.635 Milyar TL tutarında TL Cinsi Mevduat, 1.882 Milyar TL karşılığında YP Cinsi Tasarruf Mevduatı ($103 Milyar) bulunduğunu göstermektedir. Güncel veriler ışığında Tasarruf Mevduatları toplamının GSYİH’ya olan oranında fazla bir değişim olmadığını görmekteyiz. Uzun vadede servet oluşumunda Dünya’da önemli bir yere sahip olan Hisse Senedi sahipliği oranı, Türkiye’de doğrudan BİST üzerinden %4.5 civarındadır. Bu miktarı 9 Eylül itibarıyla 502 Milyar TL’ye ulaşan toplam yatırım fonları içerisindeki yaklaşık %12 oranında Hisse Senedi tercihi olduğunu dikkate aldığımızda hanehalkının varlıklarının yaklaşık %16’sının hisse senedi üzerinden değerlendirildiğini görmekteyiz.

Yatırım Fon Piyasası Görünümü (9 Eylül 2022)

Kaynak: FonBul

Yatırım Fonları Grup Analizi

Kaynak: FonBul

9 Eylül tarihi itibarıyla toplam 4.604.350 yatırım fonu yatırımcısının 502 Milyar TL’ye yaklaşan miktarda finansal yatırımları bulunmaktadır. Toplam içerisindeki en büyük portföy değerini 214 Milyar TL ile 45.129 yatırımcının yer aldığı Serbest Fonlar teşkil etmektedir. Serbest Fonlara yatırım yapabilmek için Türkiye’de en az 1 Milyon TL tutarında varlığınız olduğunu beyan ettikten sonra Nitelikli Yatırımcı kategorisine girerek ancak bu tür fonlar üzerinden yatırım yapabilmekteyiz. Yine portföy büyüklüğü açısından ikinci sırada gelen yatırım fonu sınıfı Para Piyasası Fonlarıdır. Bu sınıf içerisinde de 1.771.947 yatırımcı yer almaktadır. Bu yatırımcılar para piyasası fonlarının getirisinin kısa vadeli TL cinsi enstrümanlarda değerlendirilmesi sebebi ile %80 resmi enflasyon altında yatırımlarının büyük bir kısmını çok yüksek enflasyon karşısında kaybetmiş durumdadır. Fon sınıfları içerisinde üçüncü sırayı 49 Milyar TL fon portföy büyüklüğü ile Borçlanma Araçları Fonlarında yer alan 1.194.649 yatırımcı yer almaktadır. Borçlanma araçları türünde yatırım fonlarına yatırım yapmış olan yatırımcılar kamu otoritesinin aldığı makro ihtiyati önlemler neticesinde (%100 yerli ve milli türde bir önlem olduğunu ifade etmem gerekir!) 1 yıl içerisinde %25-%42 arasında düşen devlet tahvili faiz oranları sebebi ile belirgin ölçüde şimdilik anapara kazancı elde ettiklerini görüyoruz. Ancak seçim dönemi öncesinde yükselecek risk düzeyi ve seçim sonrasında normalleşmesini beklediğimiz faiz politikası sebebiyle bu sınıf içerisinde yer alan yatırımcıların 8-9 ay sonrasında yükselecek olan faiz oranları sebebi ile ciddi oranda getiri kaybı ile karşı karşıya kalacaklarını ifade etmek isterim.

Bireysel emeklilik tarafında ise, emeklilik gözetim merkezi (www.egm.org.tr) tarafından yayınlanan 30.08.2022 tarihli fon kıyas grupları bazında katılımcı sayıları ve birikim tutarları raporuna göre 347 Milyar TL tutarında fon büyüklüğü 14.1 Milyon bireysel emeklilik katılımcı şeklindedir. (otomatik katılımcı sayısı dahildir)

BES sistemi içerisinde yer alan yatırımcıların 97 Milyar TL’si kıyas gruplarına dahil edilmeyen emeklilik fonlarında, 57 Milyar TL’si Altın/Katılım emeklilik fonlarında birikimlerini değerlendirmektedirler.

Kıyas grubu bazında emeklilik fonlarındaki katılımcı sayıları ile ilgili fon tutarlarına ilişkin detaylar aşağıdaki tablo içerisindedir.

Fon Kıyas Grupları Bazında Katılımcı Sayıları ve Birikim Tutarları (31.08.2022)

Hanehalkının yatırım tercihleri, birikim tutarları ve katılımcı sayıları bazında verdiğim bu istatistiklerden sonra TUİK tarafından bu hafta içerisinde açıklanan “Finansal Yatırım Araçlarının Reel Getiri Oranları” Ağustos 2022 tarihli son bülteni verilerini de sizlerle paylaşmak isterim.

Aylık en yüksek reel getiri BIST100 endeksinde gerçekleşmiştir. Aylık en yüksek reel getiri, tüketici fiyat endeksi (TÜFE) ile indirgendiğinde ise, %16,31 oranlarıyla BIST 100 endeksinde gerçekleşmiştir. TÜFE ile indirgendiğinde DİBS %7,63, külçe altın %3,31, Amerikan Doları %1,61 ve Euro %0,82 oranlarında yatırımcısına reel getiri sağlarken, mevduat faizi (brüt) %0,25 oranında yatırımcısına kaybettirmiş durumdadır.

Finansal Yatırım Araçlarının Aylık Reel Getiri Oranları, Ağustos 2022

Kaynak: TUİK

Yıllık değerlendirmede ise, en yüksek reel getiri Amerikan Dolarında gerçekleşmiştir. Finansal yatırım araçları yıllık olarak değerlendirildiğinde Amerikan Doları; TÜFE ile indirgendiğinde %17,97 oranında yatırımcısına en yüksek reel getiri sağlayan yatırım aracı olmaktadır.

Yıllık değerlendirmede; TÜFE ile indirgendiğinde ise, külçe altın %16,96, BIST 100 endeksi %12,45 ve Euro %1,56 oranlarında yatırımcısına kazandırırken; DİBS %30,31 ve mevduat faizi (brüt) %35,49 oranlarında yatırımcısına kaybettirmiştir.

Finansal Yatırım Araçlarının Yıllık Reel Getiri Oranları, Ağustos 2022

Kaynak: TUİK

İktidar tarafından 1 yıldır izlenmekte olan klasik iktisat politikalarının dışındaki sistem neticesinde TL Cinsi Tasarruf Mevduat yatırımcı önemli ölçüde reel para kaybederken, kısa vadede DİBS yatırımcısı %11 düzeyinde reel getiri elde etmiştir. Ancak 1 yıllık dönemde reel getiri değerlendirmesi yaptığımızda Amerikan Doları yatırımcısı %18, Külçe Altın yatırımcısı %17, BİST100 yatırımcısı %12.45 ve Avro yatırımcısı da %1.56 düzeylerinde reel getiri elde edebilmişlerdir. DİBS ve Mevduat yatırımcıları uzun vadede en çok kaybedenler klübüne dahil durumdadır.

Bu veriler ışığında nitelikli olmayan, bireysel standart yatırımcıların Borsa ve Döviz haricinde bir reel getiri etmelerinin mümkün olmadığı oldukça açıktır. (herhangi bir yatırım tavsiyesi değil resmi veriler ışığındaki sonuçların değerlendirilmesidir!)

Son Söz: Yatırım yapmak bir tablonun boyasının kurumasını veya çimenlerin büyümesini izlemek gibidir. Eğer heyecan arıyorsanız cebinize $800 koyarak Las Vegas’a gidebilirsiniz. / Paul Samuelson

Doç.Dr.Evren Bolgün | Beykoz Üniversitesi Öğretim Üyesi