Erol Taşdelen: Bankalarda yüzde 25 ihracat bedeli kaosu!

2021 başında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) döviz rezervlerini artırıcı yönde attığı adımlardan biri de bankalara gelen İhracat Bedellerin % 25’lik kısmının Merkez Bankasına devri ile ilgili oldu.

TCMB, yayımladığı uygulama talimatına göre, döviz alım belgesine bağlanan ihracat bedelinin yüzde 25’i düzenlendiği tarihteki merkez bankasının yayınladığı 10:00 – 15:00 arası her saat yayınladığı 6 adet işlem kuru üzerinden TCMB’ye satılmak üzere belgeyi düzenleyen bankaya satılacak. Bankalar da müşterilerine hangi saat diliminde işlem yapıyor ise o kur üzerinden işlem yapacak.

TCMB talimatının kapsamını ihracat genelgesine göre dolar, euro ve sterlini cinsinden İharacat Bedeli Kabul Belgesi veya Döviz Alım-Satım Belgesi’ne bağlanan ihracat bedeli dövizler olarak belirledi.

Banka nezdinde Merkez Bankası adına dolar, euro ve sterlin hesaplar açılacak ve bankanın bu Uygulama Talimatı kapsamında satın aldığı dövizler saat 17:00’ye kadar TCMB’ye bildirilerek toplu bir şekilde söz konusu hesaplara aktarılacak.

Banka tarafından Merkez Bankası’nın hesabına aktarılan dövizler, TCMB işlem kuru üzerinden satın alınacak.

Döviz alış işlemleri karşılığı TL tutarları TCMB tarafından bankanın EFT merkezine gönderilir. Saat 17.30’a kadar sonuçlandırılamayan işlemler için ise TL tutarlar bankanın TCMB nezdindeki zorunlu karşılık hesabına aktarılacak.

3 Ocakta yayınlanan ve uygulamaya başlanan Merkez Bankası uygulama Talimatı bu şekilde ama uygulamada tam anlamı ile kaos var. Kaosun oluşmasında bankalara hazırlıksız yakalanması, altyapılarını entegre edememeleri, dijital safhaya geçememeleri gibi her bankaya özgü sorunlar da birlikte geldi. Büyük bankalardaki uygulamalar şu şekilde ilerliyor.

AKBANK, DENİZBANK ve QNB Finansbank işlem yapmıyor

Uygulama Talimatın yayınlandığı ve yürürlüğe girdiği 3 Ocak’tan itibaren bankalarda da tam anlamı ile kaos başladı. Zira bankaların bu yönde ne altyapıları hazır ne de işleyişin detayı hakkında hazırlığı vardı. AKBANK, QNB Finansbank gibi bankalar bu yönde uygulamaya henüz başlamadılar. Müşteriye gelen ihracat bedelini isterse kullanıma açıyor “bir ara ( ! ) yüzde 25’lik kısmı geri gönderirsiniz işlemi yaparız” açıklaması yapılıyor. Firma, gelen ihracat bedelini bozdurma zorunda kalmış ise ve uzun bir süre ihracat da yapmayacak ise bu durumda ciddi cezalar ile karşı karşıya kalabileceği gibi taahhüt kapatamama gibi zor bir duruma da düşmesi söz konusu.

GARANTİ BBVA işlemler aksıyor

GARANTİ BBVA bankalarda işler manuel yürüyor bazen işlem 2-3 gün sürüyor. Müşteriye işlem saat ya da gün garantisi verilemiyor. Bu süre içinde kur düşmesi halinde müşteriler ciddi zararlar yapıyor. Banka sistemi oturmuş değil işlerin yavaş yürümesinin maliyetini müşteriye yansıtıyor. İşlem anındaki kuru esas aldığı için talimattan günler sonraki kur ne ise o kur üzerinden İhracat Bedeli Kabul Belgesi ( İBKB ) düzenleniyor. Sürecin uzama maliyetine de müşteri zarar ile katlanmış oluyor.

YAPI ve KREDİ ile TEB aynı gün içinde işlemleri bitiriyor

YAPI ve KREDİ BANKASI 15:00’e kadar gelen işlemleri aynı gün içinde tamamlıyor. Fakat müşterinin gönderdiği talimat saatindeki kurun garantisini veremiyor. 15:00’den sonraki gelen talimatlar bir sonraki gün işleme alınıyor fakat bu yönde müşteri uyarılıyor. TEB’de aynı gün içinde 15:30’a kadar gelen işlemleri tamamlıyor. İşlem saatindeki kuru esas alıyor.

İŞBANK ve VAKIFBANK sisteme hızlı uyum sağladı

İŞBANK ve VAKIFBANK sisteme en hızlı uyum sağlayan bankalardan oldu. Müşteri Merkez Bankasının gün içinde yayınladığı 10:00 – 15:00 arasında her saat başı 6 kur üzerinden hangi kurdan işlem yapılır ise o kur esas alınacak. İŞBANK ve VAKIFBANK işlemleri seri şekilde yaparken diğer bankalarda ciddi aksamlar yaşanıyor, zira işlemin yapıldığı saatteki kur esas alındığında işlemin yetişmemesi halinde kur düştüğünde müşteri ciddi zararlara uğruyor.

Müşteriler mağdur oldu, bankalar kendi gecikme maliyetini müşteriye yansıtıyor

İşlemlerin geç olması bazen günlerce sürmesi müşterileri de ciddi mağdur ederek zaraR yapmasına neden oldu. Zira, bankalar müşterinin talimat gönderdiği saat değil Döviz Alım Belgesi ( DAB ) veya İhracat Bedeli Kabul Belgesi ( İBKB ) işleminin yapıldığı saatteki kuru esas alıyor. İşlemlerin uzaması ve zamanında yapılmaması ise müşterileri mağdur etmiş durumda. Zira müşteri Merkez Bankasının 11:00 kuruna göre talimat göndermesine rağmen banka bunu 16:00’de yapması halinde son yayınlanan saat 15:00 kuruna göre işlem yapıyor. Aynı gün işlem yetişmemesi halinde bir iki gün sonraki kur üzerinden işlem yapıyor.

Firmalar milyonlarca lira zarar ediyor

4 milyon USD ihracat bedelinin %25’i olan1 milyon USD’yi müşteri DAB veya İhracat Bedeli Kabul Belgesi (İBKB) bağlanmak istediğinde Bankanın işlem yapana kadar döviz kuru 1 TL düşmesi halinde 1 milyon TL kaybı oluyor. Üstelik eski uygulamadaki gibi karşılıklı aynı kuru bağlayıp dolarını da aynı alamıyor. Firma talimatı gönderirken hangi kurdan işlem yapılacak bilmiyor. Geçen ihracat Bedelini tekrar dövize dönmek istediğinde serbest alış yapacağında bankaların makası yüksek döviz kuru üzerinden döviz alacağı için müşteri bir kayıp da oradan yaşamaya başladı. Kısaca işlem yapılırken de dövize dönmek isterken de firmanın zarar etmeme şansı çok zayıf, tek ihtimal işlem yapıldığında kurun yükselmesi dövize dönmek istediğinde de düşmeye başlaması gerekir. Bu dalgalanmada firmanın açık pozisyonda beklemesi halinde işi şansa kalmış durumda. Merkez Bankası döviz rezervlerini artırayım derken ihracatçıyı cezalandırıyor bilmem farkında mı?

Erol TAŞDELEN – Ekonomist

www.bankavitrini.com