Savaş ekonomiyi vurmaya başladı: Tarım, turizm, ticaret., tekstil, nakliye…

Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov, Ukrayna ile başlatılan barış müzakereleri ile ilgili, “Krize çözüm bulunacağından şüphem yok.” dese de bir yandan nükleer tehdidini canlı tutuyor bir yandan da ekonomik yaptırımların ülkesini “güven arayışı” savaşından vazgeçiremeyeceğini açıklıyor.

Türkiye’nin tarım ve turizmde iki ana pazarı olan Rusya ile Ukrayna arasındaki savaş tüm sektörleri etkilemeye başladı.

Brent petrol fiyatının 119 dolardan 115 dolara düşmesi ise teselli değil. Savaş ve belirsizlikler uzadıkça bugün açıklanan %54,4 seviyesine yükselen TÜFE enflasyonunda en kötünün geride kalmadığını hatırlatıyor bizlere. Türkiye’nin enerji maliyetlerindeki artış bir yandan enflasyonu %70 ve üzer seviyelere taşırken bir yandan cari açığı yükseltici etki yaratıyor.  TL’nin baskı altında oluşu ve olası değer kaybı yaz aylarına doğru KKM üzerinden Hazine’nin faiz harcamalarının artacağı anlamına geliyor.

Finansal piyasalar bir yana, reel sektörde de savaşın etkileri hissedilmeye başlandı bile. Ali Ekber Yıldırım’ın Dünya Gazetesi’ndeki köşesinden hatırlattığı ayçiçeği yağında stokların en fazla 1,5 yeterli olacağı ve yoklukla beraber zamların kaçınılmaz oluşu.

Tekstil sektörü şokta

Diğer yandan Rusya’nın Ukrayna’ya savaş açması sonucu her iki ülkede faaliyet gösteren hazır giyim ve konfeksiyon sektöründeki Türk markaların bine yakın noktadaki satışları gerilerken, iptal ve ertelemeler domino etkisi ile Avrupa ülkelerine doğru yayılıyor. Batının Rusya yaptırımlar kapsamında uluslararası ödeme sitemleri olan Mastercard ve Visa’nın Rus finans kuruluşları ile bağlantısını kesmesi Rusya içindeki Türk firmalarının satışlarını aşağıya çekiyor.

Yine Dünya’nın bir başka haberine göre, Rusya’da gerçekleşen devalüasyon nedeni ile fiyatlar da tırmanışa geçti. Ani kur artışı nedeni ile fiyat artışları yaşanırken, sık sık gerçekleşen sabotaj ihbarları sonucu AVM’lerin de %50 kapasite ile hizmet verdiği belirtildi. Halihazırda en büyük sıkıntılardan biri Rusların Türkiye’de kredi kartlarını kullanamaması ve nakit alışveriş yapmak zorunda kalmaları ve ayrıca alışverişte 7 bin TL’lik sınır bulunması.

Marka temsilcilerinin verdiği bilgilere göre Polonya, Belarus, Moldovya ve Romanya’da da satışlarda önemli oranda düşüş yaşanıyor. Ukrayna ve Rus Turistlerin yoğun olduğu Yunanistan, İtalya ve Bulgaristan’dan da sipariş iptalleri yaşandığı dile getiriliyor. İstanbul Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği Başkanı Mustafa Gültepe de çevre ülkelerden yavaş yavaş sipariş iptallerinin gelmeye başladığını söyledi. Gültepe, “Polonya ve Bulgaristan gibi ülkelerde de hafiften ertelemeler var. İnsanlar tedbirli gidiyor. Böyle durumlarda zaten tüketiciler ilk önce hazır giyim gibi perakende ürünleri alışverişini erteliyor” dedi.

Türkiye ile Rusya arasındaki ticaretin SWIFT olmadan ticaretin nasıl devam edeceği de gündeme gelen başka bir sorun.

Neredeyse bavul ticaretine geri dönüş sinyalleri gelmeye başlarken bu geri düşüşün toplam ticaret miktarını da aşağıya çekmesi kaçınılmaz görünüyor.

Türkiye Giyim Sanayicileri Derneği Başkanı Ramazan Kaya, söz konusu gelişmelerden üretim anlamında en fazla etkilenen bölgelerin tekstil merkezleri Laleli, Osmanbey, Merter ve Zeytinburnu olduğunu anlattı. Üretimin daha çok Merter Bölgesi’nde, kumaşın ise Zeytinburnu’ndan sağlandığını anlatan Kaya, her iki ülkenin yanı sıra Belarus gibi çevre ülkelere de ürün gönderilememesi nedeni ile üretimin durduğunu, bunun da sektör kapasitelerinde düşüşe yol açacağını dile getirdi.

Turizme sert darbe: Rusya yanında Avrupa da var

Ödeme sorunlarının ardından rezervasyon yavaşlaması Avrupalı turiste de yansıdı. Rus bankalarının SWIFT sisteminden çıkarılması, Visa ve Mastercard’ın yaptırım uygulamasının ardından da Rus finans kurumlarını engellemesi turizmde ödeme krizine yol açtı. Oteller, erken rezervasyon ödemesi alamıyor.

Profesyonel Otel Yöneticileri Derneği (POYD) Başkanı Ülkay Atmaca ise Rusya’da er ken rezervasyonlarda ciddi düşüşler yaşandığına dikkat çekti. Atmaca, “İki ülke arasındaki görüşmeleri yakından takip ediyoruz. Turizm barışı sever. İki ülkenin masadan el sıkışarak kalkmalarını bekliyoruz. Çünkü bu iki ülke turizmde en iyi pazarımız. Rusya az olsa da Ukrayna pazarı tamamen biter. Bu savaş alışılmış bir savaş değil. Turizm demek barış demek” dedi.

Türkiye Otelciler Federasyonu (TÜ- ROFED) önceki dönem başkanı ve Antalya Büyükşehir Belediye Başkan Danışmanı Osman Ayık, erken rezervasyonların iptal edilmesinin sıkıntı yaratmayacağını, asıl sorunun uçakların kalkmamasında olduğunu söyledi. Bunun sektörü kötü etkileyeceğini söyleyen Ayık, “Yaptırımlar nedeniyle uçaklar kalkmaz ise büyük sıkıntı yaşanır. Turizm sektörünün olmazsa olmazı uçaktır. Para transferi yapamazsanız bu işi de yapamazsınız. Tek dileğimiz Ukrayna ile Rusya arasındaki krizin tatlıya bağlanması” diye konuştu.

Ödeme krizinden sonra turizme bir kötü haber de Avrupa’dan geldi. Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden sonra Avrupalı turistlerden gelen rezervasyonlar da yavaşladı. Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB) Başkanı Firuz Bağlıkaya, Rusya ve Ukrayna’dan rezervasyonlar durduğunu ve Avrupa’da da ciddi düşüş olduğunu belirtti.

Bağlıkaya’ya göre sezona savaş koşullarında girilmesi çok sıkıntılı bir durum olacak. “2022 bizim 2019’dan daha yukarıda rekor beklediğimiz bir yıldı, rezervasyonlar da öyle geliyordu. İnşallah kısa sürede mart ayında toparlanırsa sezonun henüz başlamadığını da düşünürsek çok büyük yara almadan atlatma şansımız olur. Ama şu an rezervasyon akışı yok. Eğer devam ederse Avrupa’da da tedirginlikten dolayı yavaşlama var herkes biraz temkinli davranıyor. Savaşın devam edip etmemesi ve ne şekilde süreceği de belirleyici olacak” diye ekliyor.

Rusya’ya ihracatta kamyon karaborsada, navlun tırmanışta

Ukrayna hattı kapandığı için Gürcistan-Rusya sınırında 20 km’yi aşkın TIR kuyruğu oluştu. İhracatçı malını gönderecek kamyon bulamaz hale gelirken, navlun da bir haftada %50’ye yakın arttı. Denizyolu taşımaları da durma noktasında.

Türkiye’den Rusya’ya yapılan ihracat taşımalarının %50’den fazlası karayolu ile yapılıyor. Türkiye’den Rusya’ya yıllık yaklaşık 40 bin TIR seferi yapılıyor. Bu taşımaların da %60’a yakını Ukrayna üzerinden gerçekleştiriliyordu. Savaş sonrası Ukrayna hattı kapanınca hacmin neredeyse tamamı alternatif bir güzergâh olan Gürcistan hattına yönelmişti. Uluslararası Nakliyeciler Derneği’nden (UND) alınan bilgilere göre; bu hattın kapasitesi sınırlı olduğu ve Rusya’ya girişler eskisi kadar kolay olmadığı için Gürcistan- Rusya sınırı olan Verhniy Lars Kapısı’nda 20 km’den fazla kuyruk oluştu. Ve bu kuyruk giderek uzuyor. 20 km kuyruk, binden fazla TIR’ın beklemesi anlamına geliyor. Bekleyen araçların yarıdan fazlasının Türkiye’den giden TIR’lar olduğu belirtiliyor. İhracatçının deyimi ile kamyon ‘karaborsaya’ düşmüş durumda.

Rusya ile Türkiye arası hava kargoda hem ihracat hem de ithalat taşımalarının payı yüzde 2. Ukrayna hava sahası kapalı. Havayolu ile ilgili Ukrayna çıkış ve varışlı hiçbir operasyon yapılmıyor. Uçuş rotaları Ukrayna hava sahasından geçmeyecek şekilde değiştirildi. AB, Rus uçaklarına yasak koydu. Rusya’da kendisine yasak koyan ülkelere hava sahasını kapattı. Asya-Avrupa hava kargo taşımaları Ortadoğu hava sahası üzerinden yapılmaya başladı. Türkiye ile Rusya arasındaki havayolu yük ve yolcu taşımacılığı devam ediyor. THY, Rus Havayolları, Azeri ve İran havayolları Rusya’ya hava kargoya devam eden şirketler arasında. Ancak kapasite azaldığından ve diğer taşıma modlarından havaya kayma olabileceğinden navlunda artış bekleniyor. Petrol fiyatlarındaki artış da navlunu yükseltecek bir diğer etken olacak.

Rusya ile Türkiye arasında yönelik taşımalarında demiryolunun payı iki yönde de yüzde 1’i geçmiyor. Çok az sayıda firma Türkiye-Rusya’ya demiryolu taşıması yapıyordu. Ancak Batı’nın yaptırım listesinde Rus demiryolu şirketinin de olması ve bölgedeki güvenlik sorunu nedeniyle şu anda Türkiye ile Rusya arasında demiryolu taşıması yapılmıyor.

Türkiye ile Rusya arasındaki taşımalarda ihracat tarafında denizyolunun payı yüzde 45 iken, ithalatta ise bu oran yüzde 94. Bu hatta taşımalar koster gemileri ile yapılıyor. Ancak savaş nedeniyle gemi seferleri de durma noktasına geldi. Ukrayna limanları tamamen kapalı. Rusya’ya tarafında ise Azak Denizi kapalı olduğu için bu bölgeye gidilmiyor ancak Doğu’da Novorossiysk gibi limanlara gidiliyor. Ancak çoğu armatör risk almak istemediği için gitmiyor. Öte yandan yapılan yük bağlantılarında çok sayıda iptal de var. Koster armatörleri taşımacılık tarafında bölgedeki gelişmelerden en fazla etkilen kesim oldu.

Yaş meyve sebze ihracatı durdu

Ukrayna’ya yaş meyve sebze ihracatı için yola çıkan TIR’lar yarı yoldan döndürülüp başka ülkelere yönlendirildi. İhracatın yavaşlamasıyla birlikte Antalya toptancı hallerinde sebze fiyatları düşmeye başladı.

Batı Akdeniz İhracatçı Birliği (BAİB) Başkanı Ümit Mirza Çavuşoğlu, Ukrayna’ya ihracatın durduğunu söyledi. Rusya’ya ise ihracatın devam ettiğini, bazı ürünlerin Belarus üzerinden Ukrayna’ya gönderildiğini ifade eden Çavuşoğlu, şunları kaydetti:

“Antalya’dan günlük 30 TIR Ukrayna’ya gidiyordu. Şu anda bu ülkeye ihracat durdu. Domates fiyatları 16 liradan 5 ile 7,5 liraya kadar düştü. Mayıs ayında fiyatlar daha fazla düşecek. Üretici, seralarda Kaliforniya biberini sökerek yerine domates ekmişti. İlkbahar ile birlikte üretim artacak. Domates fiyatları maliyetleri karşılamayacak. Fiyatların dengelenme şansı da yok. Bir an önce iki ülke arasındaki savaşın sona ermesini ve barışsın sağlanmasını bekliyoruz. Önümüzdeki günlerde büyük sıkıntı yaşayacağız. Üretici ve ihracatçı perişan. Ukrayna’ya ihracat durdu, Rusya’da ise çok eksideyiz.”

Kumluca Ticaret Borsası Başkanı Fatih Durdaş, bölgeden ihracatın yüzde 70’inin Ukrayna ve Rusya’ya yapıldığını belirtti. Durdaş, “Bu ülkelerde havaalanları, AVM’ler gümrük kapıları kapalı. Zamanla yarışıyoruz. Antalya’dan bu ülkelere giden ve yoldan dönen TIR’ların yeniden Antalya gümrük kapısına geri dönmesi zaman alacaktı. Gümrükler Genel Müdürümüzle yaptığımız görüşmelerde Edirne Gümrük Kapısı’nda yeniden kontrol edilmesini sağladık. Böylece Ukrayna ve Rusya’ya giden TIR’lar Kosova, Romanya ve Bulgaristan gibi savaş olmayan ülke pazarlarına yönlendirildi. Şu anda 100’den fazla TIR bekliyor. (1 Mart itibariyle) Çünkü bu ülkelerde de bolluk var” dedi.

Buğday buğday…

Rusya ve Ukrayna arasındaki savaş nedeniyle gemi çıkışlarının durması üzerine, her iki ülkenin de büyük üreticisi olduğu buğdayda fiyat artışı hızlandı. Toprak Mahsulleri Ofisi TMO’nun maliyetini ton başına 100 dolar arttı.

Geçen yıl hasat döneminden bu yana düzenlediği 8 ihalede 2,3 milyon tonluk alım yapan TMO, dün 9’uncu ihale kapsamında teklifler aldı. Ancak Rusya ve Ukrayna’dan gemi çıkışlarının durunca, ihaleye sadece Türkiye’deki antrepolarda ürünü bulunanlar teklif verdi. Bu durum ise 435 bin tonluk ihaleye gelen tekliflerin 360 bin tonda kalmasına yol açtı.

TMO 435 bin ton ekmeklik buğday ithalat ihalesinde rekor fiyatlarla karşılaşınca sadece 285 bin ton alım yaptı.

Ton başına 408.90 ile 517 dolar arasında fiyat verilen ihalede 450 dolar ve üzeri teklifler elendi.

Böylece, TMO 285 bin ton buğdayı 408.90 ile 449 dolar arasında değişen fiyatlardan tedarik edecek.

Bundan önceki son ihalede 347 dolara alım yapan TMO’nun ton başına maliyeti yaklaşık 100 dolar artmış olacak.

Derleme – Dünya Gazetesi