Keynes Para Üzerine Bir İnceleme Bölüm 1
20 Haziran 2022“Para Üzerine Bir İnceleme” : Bölüm 1
1930 tarihli Keynes’in “Para Üzerine Bir İnceleme” adlı eserinin ilk üç bölümünde Keynes, parayı tanımlamakta ve paranın nasıl yaratıldığına ilişkin görüşlerini aktarmaktadır. Sizler için bu üç bölümün kısa bir özetini yapacağım.
Kitabın türkçesini İş bankası yayınlarından bulabilirsiniz. İngilizcesi de libgen üzerinden ulaşılabilir durumdadır. Ahmet Haşim Köse hoca kitabın editörlüğünü yapmış. Oktar Türel hocamızında kitabın yayınlanma sürecinde yardımcı olduğunu görüyoruz.
Kitabın sunuşunda Ahmet hocanın aşağıdaki notlarının önemli olduğunu düşünüyorum.
İncelemenin para teorisi açısından temel katkısı miktar teorisine yönelik eleştirilerinde yatar. İncelemenin para arzına yaklaşımı da yine miktar teorisinin reddiyesi temelinde şekillenir; bu teorideki paranın dışsallığı varsayımını terk eden Keynes, para arzı üzerinde şirketlerin sermaye ihtiyaçları ve kredi taleplerinin rolünü vurgular ve para arzını, para otoritesinin tam kontrolünde olmayan içsel (endojen) bir değişken olarak tanımlar. Büyük yapıtların etkileri hiç kuşkusuz sadece kendi dönemleriyle sınırlı değildir. A Treatise on Money de Keynesyen gelenek içinde böyle bir konuma sahiptir; özellikle Keynes’in ardılı Post-Keynesyen iktisatta, para arzının içselliği konusunda süren tartışmada son derece önemli bir yeri vardır.
Kitabı türkçeye kazandıran Cihan Gerçek’e biz de buradan teşekkür edelim.
Para ve Hesap Parası
Keynes, hesap parası kavramını tanımlayarak kitaba giriş yapıyor.
Hesap parası, borç ve fiyat sözleşmelerinin ve genel satın alma gücünün ifade olunduğu temel para teorisi kavramıdır. Bu kavramı biraz daha basitleştirirsek, alım satıma konu olan tüm işlemleri bir değer üzerinden ifade etmek için hesap birimi olan parayı kullanıyoruz. Bu borçlar ister kişiler arası doğrudan iletişimle, ister kâğıttan yahut fırınlanmış tabletten belgelerde muhasebe işlemi olarak kayda geçsin, sadece hesap parası ile ifade edilebilir.(s:3)
Şimdi somut varlık olarak para geliyor. Paranın kendisi, yani, teslimiyle borç sözleşmelerinin ve fiyat sözleşmelerinin ifa edildiği ve genel satın alma gücünün elde tutulduğu biçim, karakterini hesap parası ile ilişkisinden alır. (s:3)
Keynes durumu daha net anlatmak için şu örneği verir:
“the money of account is the description or title and the money is the thing which answers to the description.” (s:4)
Hesap parası bir tanım ise para bu tanıma karşılık gelen içeriktir.
Keynes bu iki temel tanımı yaptıktan sonra işin içine devleti sokar. Devlet; hem hesap parasının ne olacağına karar veren hem de paranın ne olacağına karar veren birimdir. Dahası, parasal sözleşmelere özgü bir hususiyet de, sonuçta hesap parasıyla ifade edilen bir sözleşmenin ifasında, Devletin yahut topluluğun, sadece teslimi mecbur kılması değil, bir de neyin teslim edileceğine karar vermesidir.(s:4) Hatta bu devlet bir adım daha gidip paranın kendisini değiştirme hakkına da sahiptir. Keynes burada 4000 yıldır Chartalist geleneğin para teorisine hakim olduğunu söyler.
Böylece, insanlar hesap parasını benimser benimsemez, takas çağını para çağı izlemiştir. Çartalist ya da Devlet kökenli para çağına da, Devletin, hesap parasına karşılık gelecek şeyin ne olacağını açıklama hakkını –yani kitabı sadece uygulamayı değil, yazmayı da– istemesiyle ulaşılır. Bugün çağdaş paraların tümü, tartışmasız, çartalisttir.(s:4)
Düz Para ve Banka Parası
Hesap birimi olan paranın orata çıkmasıyla borç sözleşmelerinin ve paranın(money proper, çevirmen düz para olarak adlandırmış) ortaya çıktığını borç sözleşmelerinin birbiriyle takası (karşılıklı ödemelerde bir araç olarak kullanılması) sonucunda da banka parasının doğduğunu ifade etmektedir.Banka parası basit olarak bir kişiye özel borç ikrarıdır; hesap parası ile ifade edilir; sözleşmelerin sona erdirilmesinde düz paranın alternatifi olarak devredilmek suretiyle kullanılır.(s:5)
Görüldüğü üzere hesap birimi olan paranın somut işlemlerde 2 karşılığı bulunmaktadır. Biri devlet parası(düz para) diğeri ise banka parası(özel borç sözleşmeleri) dir.
Temsili Para
Devletin kendisi de benzer bir şekilde borç sözleşmesi niteliğindeki kağıtlara para değeri atfederse ortaya Temsili para (Representative Money) çıkar. Banknotlar yada kağıt paralar bu niteliktedir.
Paranın Biçimleri
Keynes yukarıda belirttiğimiz sıralamada Devlet parasının alabileceği iki biçimi ifade eder. Fakat bu bölümün başlangıcında yeni bir birim daha ekler. Bunlar sırasıyla : “mal para(commodity money)”, “itibari para(fiat money)” ve “idari para(managed money)”dır. Bunlardan son ikisi “temsili para”nın alt türleri olarak nitelendirir.
Mal para, şu an cüzdanlarımızda taşıdığımız bozuk paraların atasıdır. Bu paraların değerli metal barındırdığını göz önününde bulundurmamız gerekmektedir. Bilmemiz gereken en önemli şey: bu paranın arzının; kıtlığına ve üretim maliyetlerine bağlı olduğudur.
İtibari para (fiat money), Devletçe yaratılıp tedavüle sokulan –ve ufak değerler dışında artık genellikle kâğıt olan– temsili (veya simgesel) paradır (yani malzeme olarak zati değeri, yazılı parasal değerinden başkadır). (s:7)
İdari para ise devlet tarafından yaratımı belli koşullara bağlı paradır.
Basitleştirmek adına; mal paranın karşılığı içeriğinde taşıdığı değerli metal iken itibari paranın karşılığı yoktur. Bir kağıt parçasını alırsınız ve bu kağıt parçasının herhangi bir değerli metal karşılığı yoktur.
İdari para ise, bu ikisinin melezidir. Buradaki kağıt paranın değerli metal karşılığı vardır. Bretton Woods sistemi buna örnek verilebilinir.
@onehedgee @ercaeren @ensar_yilmazz
Sonuçta aşağıdaki para ağacı ortaya çıkar.
(s:8)
Bu ağaçtan elde ettiğimiz sonuç ;
Para = Devlet Parası + Banka Parası
Devlet parası = Mal para + İdari para +İtibari para
Çeviren notu: Tarihsel süreçte banka parası banknotlara doğru evrilmiştir. İngiltere Merkez bankasının 1844’teki müdahalesiyle banknote basma yetkisi İngiltere Merkez Bankasına verilmiştir. Banka parası ise çek mekanizması (mevduat) üzerinden varlığını sürdürmüştür.
Günümüzde Devlet parası, bozuk paralar(mal para değil) ve banknotlardan oluşurken; banka parası mevduatlardan oluşmaktadır.
Bölüm 2’de Keynes banka parasının nasıl yaratıldığı anlatıyor
Tüm Yazarlar
