Açlık enflasyonu: 90’ları arar olduk

Enflasyon nisanda yüzde 7.25 arttı, yıllık yüzde 69.97 oldu. Ulaştırma 105, gıda 89, ev eşyası yüzde 77 pahalandı. Üretici fiyatları da üç ay üst üste üç haneyi görerek yüzde 121’i buldu. ENAG çarşı-pazardaki enflasyonun yüzde 156 olduğunu açıkladı. DİSK-AR’a göre de emeklilerin gıda enflasyonu yüzde 113, en yoksul yüzde 20’lik gelir grubunun hissettiği ise yüzde 131 oldu. Muhalefet, TÜİK’in ‘kuyumcu hassasiyetiyle’ enflasyonu yüzde 70’in altında tuttuğuna dikkat çekti.

Ekonomistler de Türkiye’nin günden güne fakirleştiğini vurguladı. MB eski başekonomisti Hakan Kara, durumun 1990’lı yıllardan kötü olduğunu belirtti. Ekonomist İris Cibre “Global etkenler yaratılan yoksulluğun çok küçük bir kısmı. Tüm ülkeyi asgari ücretli, yoksulluk ve açlık sınırı altında yaşamaya mahkûm ediyorlar” dedi. Gelecek Partili Kerim Rota da “Enflasyonda dünyada altıncı sıraya çıktık. Kredi kullanabilene servet transferi sağlayan negatif faizde ise lideriz” ifadesini kullandı.

Ekonomi yönetimleri pandemi ve savaş etkisiyle artan enflasyona karşı faiz silahını kullanıyor. Son olarak ABD Merkez Bankası, 22 yıl sonra ilk kez 50 baz puanlık artışa gitti. Prof. Dr. Yalçın Karatepe “Yoksa ‘faiz sebep, enflasyon netice’ evrensel bir kuram değil mi?” eleştirisi yöneltti.

TÜİK verilerine göre, Nisan 2022’de yıllık enflasyon yüzde 69,97 seviyesine ulaştı. ENAG ise son 12 aylık artışı yüzde 156,86 olarak hesapladı. Durdurulamayan fiyat artışları karşısında, sabit gelirli bu ay açlık sınırına bir adım daha yaklaştı. Gıda enflasyonu bile TÜİK’e göre, yüzde 90’a ulaşırken İTO ve Türk-İş verileri gıda için yapılan harcamanın yüzde 85’e ulaştığını paylaştı. Ekonomistler, orta sınıfın bile perişan olduğunu söyledi.

Türkiye’de fiyat artışları her geçen gün vatandaşın alım gücünü eritiyor. Özellikle yaşanan ve gerçekleşen enflasyon arasında büyük sepet farkları oluşurken ülke yüksek enflasyon yönünde hızla ilerliyor. Böylece açlık sınırı da mevcut çalışanın gelirini yok ediyor. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, Nisan 2022’de yıllık enflasyon yüzde 69,97 seviyesine ulaştı. Aylık enflasyon ise yüzde 7,25 olarak kaydedildi. Nisan ayında çekirdek enflasyonun yüzde 50 üzerindeki seyri sürdü. Veriler yıllık çekirdek enflasyonun yüzde 52,37 olarak gerçekleştiğini gösterdi. Açlık oranları her geçen gün artış gösterdi. Gıda enflasyonu yüzde 90 sınırına yaklaştı. Nisan 2022’de, endekste kapsanan 409 maddeden, 27 maddenin ortalama fiyatında düşüş gerçekleşirken, 45 maddenin ortalama fiyatında değişim olmadı. 337 maddenin ortalama fiyatı ise arttı. Ana harcama grupları itibarıyla nisan ayında en az artış gösteren ana gruplar yüzde 0,93 ile çeşitli mal ve hizmetler, yüzde 1,31 ile sağlık ve yüzde 2,87 ile haberleşme oldu. Buna karşılık, 2022 yılı Nisan ayında artışın yüksek olduğu ana gruplar ise sırasıyla, yüzde 13,38 ile gıda ve alkolsüz içecekler, yüzde 7,43 ile konut, yüzde 6,96 ile giyim ve ayakkabı oldu.

Verilere göre bir önceki yılın aynı ayına göre artışın yüksek olduğu ana gruplar ise sırasıyla, yüzde 105,86 ile ulaştırma, yüzde 89,10 ile gıda ve alkolsüz içecekler, yüzde 77,64 ile ev eşyası oldu. Yıllık en düşük artış yüzde 18,71 ile haberleşme ana grubunda gerçekleşti. Bir önceki yılın aynı ayına göre artışın düşük olduğu diğer ana gruplar sırasıyla yüzde 26,23 ile giyim ve ayakkabı, yüzde 27,73 ile eğitim ve yüzde 35,95 ile sağlık oldu. Akademisyenlerin ve ekonomistlerin bağımsız biçimde oluşturduğu Enflasyon Araştırma Grubu (ENAG), Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıklamasından önce, hesapladığı nisan enflasyonunu paylaştı. ENAG’a göre, Tüketici Fiyat Fiyat Endeksi (E-TÜFE) nisan ayında yüzde 8,68 arttı. E-TÜFE’nin son 12 aylık artışı ise yüzde 156,86 olarak gerçekleşti.

Durumu özetleyen ekonomist İris Cibre “TÜİK yüzde 70, ENAG yüzde 157 enflasyon açıkladı. Reel faiz – yüzde 56. Ekonomi yönetimi zengini daha zengin fakiri daha fakir yapmakta kararlı. Gidişat ise aynı yönetimin baz etkisi mutluluğunu yaşayamayacağını gösteriyor. TÜİK de bile 3 haneli yıllık enflasyona doğru gidiyoruz” diye konuştu. Ekonomist Emrah Lafçı da “Nisan enflasyonu aylık yüzde 7,25 yıllık yüzde 69,97 geldi. ABD’nin yıllık enflasyonunu biz ayda üretiyoruz. Ama sorarlarsa enflasyon küresel dersiniz! Eyyy ABD, sizin tedirgin olduğunuz, önlem aldığınız enflasyonu biz kulağımıza damlatıyoruz” dedi. Ekonomist Murat Kubilay ise TL’nin değerinden bahsederek şu yorumu yaptı: “1 aylık enflasyon yüzde 7,25. 12 aylık enflasyon yüzde 69,97. 19 yıllık enflasyon yüzde 881. 1 Ocak 2003’teki 100 TL’nin bugünkü değeri 10 TL.”

Karar yazarı ekonomist Oğuz Demir de “Ücretler resmi enflasyona göre alım gücü dört ayda yüzde 31,71 eridi. Asgari ücretlinin kaybı 1350 TL! Emekli en düşük kaybı 790 TL! Ücretler artarsa enflasyon daha da artacak diyenlere bir not: Ücretler artmasa da enflasyon zaten yanlış işler yüzünden zaten artıyor” dedi. Analist Tunç Şatıroğlu da “TÜİK tarafından açıklanan yıllık enflasyon yüzde 70’e dayanmıştır. ‘Fiyatlar, şunlar bunlar’ artmaya devam etmektedir. SİHA, TOGG, kur korumalı mevduat, hurda altıncılık, timler, KDV indirimleri enflasyonu düşürmekte işe yaramamıştır. Artık yeni şeyler söylenmesi lazım.”

Piri Reis Üniversitesi Öğretim Görevlisi Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu, enflasyondaki dinamiğin Mayıs ayında da süreceğini öngördü. Aslanoğlu “Beklentilerin üzerinde gelen bir enflasyon var. Bu ay gıdanın etkili olmasını bekliyorduk. Bu etki fazlasıyla gerçekleşmiş gibi duruyor. Alt sektörlerde giyim de önemli bir artış faktörü olmuş olabilir ama döviz kurlarının oldukça sakin seyrettiği dönemde ÜFE’nin çok yüksek gelmesi hammadde ve enerji fiyatlarının ciddi yansımalarının ve çok hızlı bir şekilde ÜFE’ye yansımaya devam ettiğini gösteriyor. Talep enflasyonu da yukarı doğru hareket ediyor. Oranlar, tüketicinin ağırlıklı olarak hissettiği enflasyona işaret ediyor. Veriler Mayıs ayında da aynı dinamiğin devam edeceğine işaret ediyor. Bir süre yüzde 70’li rakamlarda dolanacağını ve üzerinin olup olmayacağını izleyeceğiz ama maalesef şu an yukarı gözüküyor” değerlendirmesini yaptı.

Fiyatların artışa geçmesiyle birlikte herkesin ürün ve hizmetlere zam yapmaya başlayacağını paylaşan ekonomist Taner Özarslan “Bu durum, maç sırasında ön sırada oturanlar ayağa kalkınca tüm sıraların ayağa kalması gibidir. Maçta bundan en çok zarar görenler kısa boylulardır. Aynı; geliri enflasyon kadar artamayan vatandaş gibi” dedi. Analist Alaattin Aktaş ise “Vatandaş, ‘enflasyonu düşük ölçüyor’ diye TÜİK’e yüklendiğinin yarısı kadar ‘enflasyonu bu duruma getirenlere’ yüklenseydi, sorun büyük ölçüde hallolurdu. Enflasyonu tırmandıranlar doğru yapıyor, tüm hata ölçende, öyle mi?” yorumunu yaptı.

Türkiye yüksek enflasyonda dünyada ilk 6’da. Dünyada tüketici enflasyonunun en yüksek olduğu ülkeler grubunda Türkiye’nin yükselişi devam ediyor. Venezuela, Sudan, Lübnan, Suriye, Zimbave’nin ardından Türkiye geliyor. IMF WEO yıl sonu tahmini paylaşan ekonomist Ali Hakan Kara “Enflasyonda dünya sıralamasında dördüncüyüz. ‘Kayıp yıllar’ sayılan 90’larda bile sıralamamız daha iyiydi” dedi. Analist Nezih Onur Kuru ise: “Türkiye yüzde 70 enflasyonla dünyada Arjantin, İran gibi istikrarsız ülkeleri geçti, 6’ncı sıraya yükseldi. Türkiye’nin önünde Suriye, Libya gibi ekonomisi çöken ülkeler kaldı. Türkiye enflasyonda açık ara Avrupa lideri. Türkiye savaştaki Rusya ve Ukrayna’yı bile 4 ve 5’e katlıyor” ifadelerini kullandı.

Faiz ve enflasyon tezine de değinen ekonomistler gelinen durumu yorumladı. Ekonomist Mahfi Eğilmez “Yıllık enflasyon yüzde 70’e dayandı. Demek ki faizi biraz daha düşürmek gerekecek” dedi. Analist Özgür Demirtaş da TÜİK enflasyonunu şöyle yorumladı: “Geçmiş olsun! Yıllık enflasyon yüzde 156. Yanlış okumadınız yüzde 156. Faizi indirince, enflasyona ne olduğu göze soka soka gösterilmiş oldu.”

Enflasyon açısından öncü göstergeler olarak bilinen İTO ve Türk-İş verileri de enflasyonun artış ivmesinde olduğuna işaret etti. İstanbul Ticaret Odası’nın (İTO) açıkladığı Ücretliler Geçinme İndeksi’ne göre İstanbul’da perakende fiyatlar, nisan ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 79,97 artış kaydetti. Perakende fiyatlar nisanda aylık bazda yüzde 11,36 arttı. Toptan fiyat hareketlerini yansıtan Toptan Eşya Fiyatları indeksindeki artış ise aylık yüzde 5,33, yıllık yüzde 73,21 oldu. Perakende fiyatlar aylık bazda giyimde yüzde 29,82, ulaştırma ve haberleşmede yüzde 23,95, gıdada yüzde 11,49, konutta yüzde 10,19 arttı. Türk-İş’in gıda enflasyonu verisinde de yüzde 80’in üzerini görülmüştü. Konfederasyonun verilerine göre, Ankara’da yaşayan 4 kişilik ailenin gıda için yapması gereken asgari harcama tutarı, bir önceki aya göre yüzde 8,02 artarken, son 12 ay itibarıyla artış oranı yüzde 85,02 oldu.

Nisan’da aylık yüzde 7,67 oranında artan üretici fiyatları, yıllık yüzde 121,82 oranında artarak 1995 yılı sonrası zirveye çıktı. Üretici tarafında sanayinin dört sektörünün aylık değişimlerine baktığımızda; madencilik ve taş ocakçılığında yüzde 12,77, imalatta yüzde 7,35, elektrik, gaz üretimi ve dağıtımında yüzde 7,99 ve su temininde yüzde 14,95 oranında yükseliş görüldü. Sektörde yıllık bazda en çok artış yüzde 249,55 ile kok ve rafine petrol ürünleri, yüzde 247,50 ile elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme ve yüzde 243,52 oranında artışla ham petrol ve doğal gaz grubunda yaşandı.