“Bedava Yemek” Ekonomisinin Sonu

Akıllı ekonomi politikası oluşturma, gelecekteki daha büyük kazançlar için her zaman bugünü biraz acıyla takas etmeyi gerektirir. Ancak bu siyasi olarak, özellikle demokrasilerde zor bir tekliftir. Seçilmiş liderlerin, tasarının henüz görevdeyken gelmemesi umuduyla seçmenlerini hemen şımartmaları her zaman daha kolaydır. Dahası, bir politikanın neden olduğu acıyı taşıyanlar, mutlaka bundan kazanç sağlayacak olanlar değildir.

Bu nedenle günümüzün daha gelişmiş ekonomileri, gerektiğinde zor seçimler yapmalarını sağlayan mekanizmalar yarattı. Bunların başlıcaları arasında bağımsız merkez bankaları ve bütçe açıklarına ilişkin zorunlu sınırlar yer alıyor. Daha da önemlisi, siyasi partiler kendi acil siyasi önceliklerinden bağımsız olarak bu mekanizmaları kurmak ve desteklemek için bir uzlaşmaya vardılar. Birçok gelişmekte olan pazarın krizden krize savrulmasının bir nedeni de bu tür bir uzlaşmayı sağlayamamasıdır. Ancak yakın tarih, gelişmiş ekonomilerin de acıya karşı daha az hoşgörülü hale geldiğini gösteriyor, belki de kendi siyasi uzlaşmaları aşındığı için.

Fed’in enflasyonu kontrol etmek için para politikasını önemli ölçüde sıkılaştırmak zorunda kalacağı yönündeki korkular nedeniyle finansal piyasalar bir kez daha dalgalı hale geldi. Ancak birçok yatırımcı hala varlık fiyatlarının önemli ölçüde düşmeye başlaması durumunda Fed’in kolaya kaçacağını umuyor. Fed bunları haklı çıkarırsa, gelecekte finansal koşulları normalleştirmek çok daha zor hale gelecektir.

Yatırımcıların Fed’in partiyi uzatacağı yönündeki umutları temelsiz değil. 1996’nın sonlarında, Fed Başkanı Alan Greenspan finansal piyasaların “mantıksız coşkusu” konusunda uyardı. Ancak piyasalar uyarıyı umursamadı ve zaman bunun doğru olduğu kanıtlandı. Belki de Greenspan’ın konuşmasına sert siyasi tepkiden rahatsız olan Fed hiçbir şey yapmadı. Ve borsa sonunda 2000 yılında çöktüğünde, Fed faizleri düşürerek resesyonun hafif olmasını sağladı.

Greenspan, önceki yıl Kongre Ortak Ekonomi Komitesi’ne verdiği ifadede, Fed’in “kaçınılmaz ekonomik akşamdan kalmalığı” bir varlık-fiyat patlamasını önlemediğinde “ortaya çıkan serpintiyi azaltabileceğini ve bir sonraki genişlemeye geçişi kolaylaştırabileceğini” savundu. Fed böylece yatırımcılara ve bankacılara, benzer varlıklar üzerinde topluca kumar oynamaları durumunda, bunu sınırlamayacağını, ancak bahislerinin kötüye dönmesi durumunda aşağı yönlü sınırlama getireceğini garanti etti. Sonraki Fed müdahaleleri bu tür inançları destekledi ve Fed’in mütevazı hamlelerle finansal piyasaları dizginlemeyi daha da zorlaştırdı. Şimdi çok daha fazla sıkılaştırma ve sonuç olarak acı gerekebilir, bunun lehine bir fikir birliği elde etmek daha zor olabilir.

Maliye politikası da masum değil. Birçok ekonomist, salgının en çok etkilenen haneleri korumak için hedefli harcamalara (örneğin genişletilmiş, cömert işsizlik yardımları yoluyla) ihtiyaç yarattığı konusunda hemfikir. Ama, uygulamada, harcamalar hedeflenmeden başka her şey oldu. ABD Kongresi, herkes için bir şeyler sunan multi trilyon dolarlık paketleri kabul etti.

Örneğin, Maaş Çeki Koruma Programı (PPP), küçük işletmeler için (etkili bir şekilde) 800 milyar dolar hibe sağladı. MIT’den David Autor ve meslektaşları yaptıkları yeni bir araştırmada, programın 14 ay boyunca 2-3 milyon iş yılı istihdamının korunmasına yardımcı olduğunu ve bir kişinin yıllık istihdam maliyetinin de 170.000-257.000 $ gibi muazzam olduğunu tahmin ediyor. Daha da kötüsü, bu paranın sadece %23-34’ü doğrudan işini kaybedecek işçilere gitmiş olması. Destek alacaklılara, işletme sahiplerine ve hissedarlara gitti. Hesaba göre, PPP avantajlarının tahmini dörtte üçü zaten kazancı en üst seviyede olan beşte bire gitti.

Tabii ki, program aksi takdirde çökecek bazı firmaları kurtarmış olabilir. Ama ne pahasına? Kapitalistler kar beklentisi içinde olsalar da, girişim yaparken olası bir başarısızlığa da imza atarlar. Ayrıca, birçok küçük işletme çok fazla işletme sermayesi olmayan küçük operasyonlardır. Küçük bir fırının kapanması gerekseydi, ekonomik serpinti, gelişmiş işsizlik sigortasıyla hafifletilirdi. Ve eğer sadık bir müşterisi kitlesi varsa, pandemiden sonra, belki de bir bankanın yardımıyla yeniden başlatılabilirdi.

Anlaşılması gereken, şu anda kısıtlanamayan harcamaların, eşi görülmemiş zamanlarda benzeri görülmemiş önlemler alınması çağrısında bulunan düşünce tarafından yönlendirilmiş olması. Aslında, daha ihtiyatlı politikalar için önceki konsensüsü bozan 2008 küresel finansal krizine verilen yanıttı. Wall Street’e Main Street’ten daha fazla yardım edildiğine dair uzun süren halk kırgınlığı, her iki büyük partideki politikacıları da pandemi vurduğunda harcamaya motive etti. Ancak hedeflenen işsizlik ödenekleri Demokratlarla ilişkilendirildi ve Cumhuriyetçiler kendi seçim bölgeleri için kazanç arayışına atıldı. Kim küçük işletmelerden daha iyi destek hedefi olabilir?

Siyasi kırılmalar hedefsiz harcamaları hızlandırırken, bütçe şahinleri hiçbir yerde bulunamadı: Sesleri ekonomistler tarafından sürekli olarak boğulmuştu. Para tarafından finanse edilen harcamalar yoluyla görünürde “bedava yemekleri” savunmak için periyodik olarak ortaya çıkan seslere ek olarak, ana akım ekonomistlerden oluşan büyüyen bir koro, hâkim düşük faiz oranlarının gelişmiş ülkelere mali açıkları genişletmek için önemli ölçüde daha fazla alan sağladığını savunuyordu. Politikalarını haklı çıkarmaya hevesli politikacılar, bu ekonomistlerin harcamalarının mantıklı olması için faiz oranlarının düşük kalması gerektiği yönündeki uyarılarını görmezden geldiler. Sadece manşet mesajı önemliydi ve aksini iddia eden herkes bir fanatik olarak reddedildi.

Tarihsel olarak, parti çılgına dönmeden önce parasal destek içkisini almak Fed’in işi ve Kongre’nin görevi mali açıklar ve borçlar konusunda ihtiyatlı olmak olmuştur. Ancak Fed’in piyasayı acıdan kurtarma arzusu daha fazla risk almaya yol açtı ve daha fazla müdahale beklentilerini güçlendirdi. Fed’in eylemleri, Kongre’ye Main Street için üzerine düşeni yapması için baskıyı da artırdı ve bu da enflasyona ve Fed’in faizleri yükseltmekten geri adım atacağına dair bir inanca yol açtı.

Tüm bunlar önceki konsensüse dönüşü daha da zorlaştırıyor. Fed faizleri önemli ölçüde yükselttiğinde, hükümetin geçmiş harcamalardan gelen borcu döndürme maliyetleri, eşitsizliği azaltma (siyasi parçalanmayı körükleyen), gelecekteki acil durumlarla mücadele ve iklim değişikliğiyle mücadele politikaları da dahil olmak üzere gelecekteki harcamaları sınırlayacak.

Her ekonominin, bazı acılara dayanabilecek kişileri korumak için değil, gerçek ekonomik sıkıntıyı hafifletmek için en iyi şekilde kullanılan sınırlı bir politika güvenilirliği ve kaynak rezervuarı vardır. Herkes ücretsiz bir öğle yemeği istiyorsa, fatura en azından karşılayabilenler tarafından ödenecektir. Gelişmekte olan piyasa ekonomileri bunu zor yoldan öğrenmek zorunda kaldı. Gelişmiş ülkeler bunu tekrar öğrenmek zorunda kalabilir.

Project Syndicate / RAGHURAM G. RAJAN