Borsa İstanbul’da ne oldu?

Dünya Gazetesi’nden Şebnem Turhan Borsa İstanbul’da yaşanan, kiminin operasyon adı verdiği vadeli işlemler krizinin ana hatlarını haberinde anlatıyor. Biz de kısaltarak sizlerle paylaşıyoruz.

1- Neler oldu da kriz yaratıldı?

İlk önce temmuz ortasında borsaya bir yabancı talebi olduğuna yönelik açıklamalar yapıldı ve bu yabancının da özellikle bankacılık hisselerine park ettiği belirtildi. TCMB verileri bu yabancı talebinin oldukça cılız 750 milyon dolar seviyesinde olduğunu gösterse de piyasada fitili ilk bu duyum ve açıklamalar ateşledi. Ardından bankacılık hisseleri hızlı bir ralliye girdi. Bazı aracı kurumların ve bazı yatırımcıların özellikle bankacılık hisselerindeki yüksek hacimli işlemleriyle borsa bir anda yukarıya doğru hızla hareketlendi. O dönemde analistler bir türlü neden şimdi bankacılık hisselerinin bu denli hızlı yükseldiğine ve tavan tavan gittiğine mantıklı bir açıklama getiremedi. Bu işlemlerde ise bazı yatırımcı ve Türk aracı kurumların büyük montanlı emirlerinin olduğu ve kaldıraçlı işlemler için VİOP’un kullanıldığı ortaya çıktı.  Sürü psikolojisiyle bankacılık işlemlerine kaldıraçlı emirlerle alım hücumu başlattı. Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati 11 Eylül Pazar günü yaptığı açıklamada “Borsamızdaki yükselişin temelinde ekonomimizin artan üretimi ve istihdam kapasitesi yatıyor” dedi. Fed’in temmuz enflasyon verisi ile Akbank’ın vakfının sadece 8 milyon lotluk satış yaptığı 13 Eylül günü işler tersine döndü.

2- Hangi hisseler bu dönemde öne çıktı?

5 Temmuz-13 Eylül tarihleri arasında yaklaşık yüzde 170 oranında olağanüstü yükseliş kaydeden bankacılık endeksi, 12 Eylül’deki zirveden bu yana yüzde 35’in üzerinde, BİST100 endeksi ise yüzde 12 düşüş yaşadı. Yükseliş döneminde de iki kamu bankası başı çekiyordu. Düşüşte ise Vakıfbank, Halkbank, TSKB ve Şekerbank hisseleri öne çıktı.

3 – Neden tüm endeksler sert şekilde geriledi?

Kafalardaki bir soru da yüksek hacimli kaldıraçlı işlemlerin 13 Eylül ile başlayan düşüşle ne kadar teminat tamamlama çağrısına maruz kaldığı ve bunun neden sadece bankacılık hisselerini değil tüm borsayı altı üst ettiği? Takasbank verilerine bakıldığında teminat tamamlama çağrılarının her geçen gün arttığı görülüyor. 9 Eylül’de 868,8 milyon liralık bir teminat kapama çağrısı yapılırken 15 Eylül ile birlikte 1,8 milyar liraya kadar yükseldi. 16 Eylül’de 1,5 milyar liralık, 19 Eylül’de ise 1,4 milyar liralık teminat tamamlama çağrısı oldu. Son üç işlem gününde neredeyse 5 milyar liralık teminat tamamlama çağrısı geldi. Yatırımcılar günlerdir banka hisselerinde satışlarla likidite yaratarak teminat tamamlamaya çalışırken tamamlanamayan teminatlar aracı kurumların üzerinde de baskı oluşturdu. Bu da sadece bankacılık hisselerinin değil satılmak zorunda kalan diğer hisse senetlerinin de fiyatlarının gerilemesine ve BİST100’de de düşüş yaşanmasına yol açtı.

4- SPK toplantısında ne konuşuldu?

Tüm bu hareketler küçük yatırımcılar başta olmak üzere oldukça büyük bir zararın yaşanmasına yol açtı ve bu noktada SPK önceki gün önce bir kısa yazılı açıklama yaparak ardından da zor durumda oldukları belirtilen aracı kurumlarla bir araya gelerek çare aramaya başladı. Saatlerce süren hatta teknik ekiplerin ayrı bir toplantı yaptıkları görüşmelerden ise somut bir sonuç çıkmadı. Aslında konuya yakın kaynakların verdiği bilgiye göre piyasanın sağlıklı işlemesine tehdit oluşturan ve sistemik risk haline gelen bu durumun önceki akşamki toplantıda çözülmesi hedefleniyordu. Toplantıda piyasa uzmanlarından edinilen bilgiye özellikle oldukça zor durumda olan 4 aracı kurumun ve piyasanın düze çıkarılabilmesi için Takasbank’ın devreye girmesi veya bankalara kendi hisselerinde geri alım yapmaları üzerinde duruldu,  aracı kurumlar nakdi uzlaşma teklif etti. Yani vadeli kontratlarını vade bitmeden vermek ve zararın daha fazla artmasını beklemeden ellerindeki kontratlardan kurtulmak istediler.

5- Yabancı ajansa gelen açıklamanın anlamı ne?

SPK toplantısının ardından kurumlar sessizliklerini korurken Bloomberg’in haberine göre yetkili, aracı kurumlara ilişkin şu anda sistemik bir risk olmadığını ancak bazı patronların zarar edeceğini dile getirerek tahta kapatmanın son tercih olduğunu ve likiditedeki gelişmelere bakılacağını söyledi.

6- Takasbank neden teminat oranlarını değiştirdi?

Takasbank dün yaptığı açıklamayla bugünden itibaren VİOP’ta banka hisselerinde yeni teminat oranlarının devreye alındığı, 21.09.2022 tarihinde gün içi ilk risk hesaplama işlemleri sonrasında devreye gireceği açıkladı.  Değişiklikle Akbank’da 160 olan teminat 115’e, Garanti’de 290’dan 205’e, Halkbank’ta 130’dan 90’a, İş GYO’da 365’ten 200’e, İş Bankası’nda 120’den 85’e, Şekerbank’ta 50’den 40’a, TSKB’de 65’ten 45’e, Vakıfbank’ta 120’den 95’e, Yapı Kredi’de 85’ten 70’e indirildi. Uzmanlar, teminat gereksinimini azaltıldığı için teminat çağrılarında bir miktar rahatlama yaşanabileceğine işaret etti. Bu adım atılmasının ardından bankacılık hisselerinde yukarı yönlü hareket hızlandı ve endeks yüzde 3 primi aştı.

7- Nakdi uzlaşma olmazsa ne olabilir?

Nakdi uzlaşmaya otoritenin izin vermemesi durumunda vade sonunda kontratı teslim ederek hisseyi almak zorunda kalacaklarını vurgulayan uzman, bu durumun ise Şekerbank, Vakıfbank gibi halka açıklık oranı düşük olan bankalarda bir kurumun halka açık payların hepsine sahip olması sonucunun doğacağını söyledi. Bunun da bir anomali oluşturacağına dikkat çeken uzman tek mantıklı çıkar yolun nakdi uzlaşma gibi göründüğünü belirtti.

8- Neden bankacılık kaldıraca uygun değil?

Piyasa uzmanları soluksuz yükseliş zamanlarında da bankacılık hisselerinde bu denli iştahlı hareketleri anlamlandırmakta zorluk çekmiş ve yatırımcılara uyarılarda bulunmuştu. Bankacılık sektörünün diğer sektörler gibi olmadığını vurgulayan uzmanlar bilançosu, regülasyonu, kredi büyümesi, faizleri sürekli bilinen ve çok sürprize açık olmayan sektörün kaldıraçlı işlemler için de uygun olmadığını dile getirdi.

9- Dalgalı seyir nereye kadar devam edecek?

Piyasa uzmanları çarenin yine piyasa mekanizması içinde arandığını ve kamunun elinin hissedilmesinin ise piyasaya güven verdiğini ifade etti. Ancak hemen bugün yarın ortalık durulur yorumu yapmak mümkün değil. Özellikle dün de en çok düşenlerin zirvesinde yer alan hisselerdeki seyir ve teminat tamamlama çağrılarının karşılanıp karşılanamayacağına göre oynaklığın devam edebileceğine dikkat çeken piyasa uzmanları her ne kadar borsadaki hareketler küresel gelişmelerden bağımsız olsa da Fed’in bugünkü adımı sonrasında küresel piyasalardaki hareketin de oynaklığın dalga boyunu artırabileceği görüşündeler.

Haberin tamamı burada.