Kerim Rota Yazdı: ‘Yedi Kızkardeş’
10 Mayıs 2021Yunan Mitolojisine göre, Atlas’ın yedi kızı varmış. Atlas Gökyüzünü yerinde tutmakla görevlendirildiği ve elleri bir anlamda bağlanmış olduğu için kızlarını koruyamadığından, onları gökyüzüne birer yıldız olarak göndermesi için tanrılar tanrısı Zeus’a başvurmuş. O da kızları birbirlerinden hiç ayrılmayacakları bir yıldız kümesine dönüştürmüş. (Türkçede Ülker takımyıldızı veya Süreyya veya Pervin olarak adlandırılmış) Sonbaharda gökyüzüne bakınca küçük bir alana sıkışmış yedi parlak yıldızın bu yedi kız kardeşi temsil ettiğine inanılmış. Bugün bakıldığında çıplak gözle 6 yıldız görülmesine rağmen, GAIA uydusunun sağladığı verilerle yapılan hesaba göre şimdi başka yıldızla üst üste çakışan bir yıldız binlerce yıl önce çıplak gözle görülebiliyormuş. Bu nedenle bu yıldız kümesi çok eskilerden bu yana yedi kızkardeş olarak bilinmiş.
Kızkardeşlerden en büyük olanının en güzeli olduğuna inanılırmış. Mitolojideki “yedi kızkardeş” bir çok kültür ve dinde yer bulmuş. “Yedi kızkardeş” hem kardeşler arası rekabeti hem de dayanışmayı temsil ettiğinden bir çok modern hikayeye de ilham kaynağı olmuş.
Örneğin dünyanın en büyük petrol şirketi Standart Oil anti kartel yasası ile bölündükten sonra petrol piyasasında hakim olan 7 şirket bu isimle anılmışlar. Aralarındaki amansız rekabetin yanı sıra çıkarları söz konusu olduğunda dayanışma içine girmeleri birçok kitaba ve filme konu olmuş.
İtalya da Juventus, Milan, Inter, Roma, Lazio, Parma ve Fiorentina takımları da “yedi kızkardeş olarak adlandırılmışlar. Oysa son yıllarda bu benzetme pek kullanılmaz olmuş. Nedeni de Juventus’un 2012’den 2020’ye kadar 9 yıl ardarda açık ara şampiyon olması. Böylesi hakim bir dönem Seri A’nın Ulusal lig olduğu 1930 yılından bu yana hiç olmamış. ( Bu yıl İnter bu 9 yıllık seriye son verdi)
Kızkardeşlerin aralarındaki rekabeti ve dayanışmayı devam ettirebilmeleri için birbirine yakın özelliklere sahip olmaları gerekiyor. Bu olmadığında herkes en güzel veya en güçlü olanının peşine düşüyor, onu takip ediyor.
Bir ülkenin ekonomik gücünü oluşturan aktörlerin de bu şekilde olması beklenmez mi? Aktörlerden sadece birinin alımlı ve güçlü olması, diğer aktörlerin ise ona sırtını yaslaması ne kadar sürdürülebilir? Gelin biz de meşhur 128 Milyar dolar meselesini bambaşka bir açıdan, Türk Ekonomisinin “yedi kızkardeşi” üzerinden değerlendirelim. Referans noktası olarak da Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçtiğimiz 2018 Temmuz ayından 2021 Marta kadar olan 33 aylık dönemi alalım. Zaten bu dönem 128 Milyar doların da satıldığı dönem.
Ekonomideki aktörlerin döviz varlık ve yükümlülüklerine bu yedi kızkardeş üzerinden bakınca, iktidara göre “yer değiştiren”, muhalefete göre “buharlaşan” 128 Milyar doların verimli kullanılıp kullanılmadığını da anlayabiliriz. Yazının sonunda ülkenin “net döviz pozisyonunu” bulup, böylece “yer değiştirme veya buharlaşma” esnasında bir kaçak olup olmadığını da anlayabiliriz.
Gözle görülebilen 6 kızkardeş 1) Elektra (Merkezi Yönetim) 2) Taygete (Reel sektör) 3) Merope (TCMB) 4) Maia (Hanehalkı) 5) Alcyone (Bankalar) 6) Sterope ( Mahalli idareler, Varlık Fonu ve KİT’ler)
1 ) Elektra ( Merkezi Yönetim)
Merkezi Yönetimin döviz varlık yükümlülüklerine bakarsak 2018 Temmuzda 89,5 Milyar $ olan dış borcu 2021 Mart sonunda 100,6 Milyar $’a yükselmiş. Uzun yıllar önce terkedilen ve 2012 yılında sıfırlanan döviz cinsi iç borçlanma ise 35 Milyar $’ı aşmış. Ayrıca 2019 Nisan ayında kamu bankalarına döviz cinsi sermaye arttırımı için Türkiye Varlık Fonuna ihraç edilen 3,7 Milyar Euro döviz tahvilleri de ileride kamunun konsolide yükümlülüğü olacak. Bunlar yükümlülükler. Ancak Merkezi Yönetimin net döviz pozisyonuna ulaşabilmemiz için Hazine’nin TCMB’de tuttuğu yani en küçük kardeşi Merope’ye borç verdiği kamu mevduatındaki varlığını da hesaba katmamız lazım. Bu tutar 2018 Haziran da 1,5 milyar $ iken, 2021 Martta 14,3 Milyar $’a yükselmiş. Bu nedenle tüm tutarların netinde Merkezi yönetim döviz açık pozisyonu yani net döviz yükümlülüğü, 88 Milyar $’dan 124 Milyar $’a tam 36 Milyar $ artmış. Elektra hayatının bu döneminde hayatı hızlı yaşamaya başlamış. Borcunu ve riskini arttırırken diğer kardeşlerine güvenmiş olabilir mi?
2 ) Taygete ( Reel sektör)
Reel sektörün net döviz pozisyonu TCMB verilerine göre aynı dönemde (-218) Milyar $’dan (-155) Milyar $’a düşmüş Yani reel sektörün döviz riski 63 Milyar $ azalmış. Taygete sanki eski riskli ve hızlı hayatını bırakmış artık durulma yaşına ve olgunluğuna gelmiş. Yine de eski hatalarının bedelini ödemesi kolay olmayacak. Önünde tasarruf etmesi gereken uzun yıllar var.
3 ) Merope (TCMB)
TCMB döviz pozisyonu zaten tüm tartışmaların odak noktası. Döviz yükümlülüğündeki artış siyasetin ve ekonomi gündeminin en sıcak konusu. TCMB döviz pozisyon hesabını yaparken daha önce Hazinenin varlığı olarak hesaba kattığımız Hazinenin mevduatını, yani Elektranın Meropeye borç verdiği tutarı artık düşmemiz gerekiyor. Bu dönemde TCMB’nin 30,5 Milyar $ varlık fazlasından 61,2 Milyar dolar yükümlülük fazlasına geçtiğini görüyoruz. Yani döviz varlıkları yükümlülüklerinden fazlayken çok kısa sürede tam tersine dönmüş. Net pozisyon değişimi (-92) Milyar. (Değişim 92 Milyar $ ise, konuşulan 128 Milyar dolar rakamının nasıl hesaplandığını merak edenler olabilir. TCMB aynı dönemde ihracatçılardan Eximbank kanalıyla 57,3 milyar $ satın alırken, kamu enerji şirketlerine 7,6 milyar $ sattı. Dolayısıyla nette aldığı 49,7 milyar $’ı da bu 92 Milyar $’a ilave ettiğimizde satış 141,7 milyar dolar etmekte. Ancak geçtiğimiz yaz TCMB satışlarının en yoğun olduğu dönemde bazı Hazine mevduatlarının TCMB yerine kamu bankalarına kaydırılmış olması nedeniyle, satılan toplam tutarın bu kadar olmayabileceği, satılan tutarın 126,3 Milyar $ olduğu hesaplanmakta. ( Haluk Bürümcekçi). Dolayısıyla alınan 49,7’nin en az 35 Milyarlık kısmının da satıldığını biliyoruz.)
Merope eski temkinli ve muhafazakar karakterinden tamamen uzaklaşmış adeta bohem ve müsrif bir hayat yaşamaya başlamış görünüyor. Mitolojide Merope en küçük kız kardeştir. Sevmediği Sisyphus ile evlenince (bağımsızlığını kaybedince) bir ölümlü olmuştur. Sonrasında bir çok doğum yaptığı için (Başkan değişimleri) görünen yıldızların en sönük olanına onun adı verilmiştir.
4 ) Maia (Gerçek Kişiler)
Yıllardır çeşitli nedenlerle döviz ve altın mevduatına gönül veren gerçek kişiler ise varlıklarını 95 Milyar $’dan 140 Milyar $’a yükseltmişler. Yani varlıklarını 45 Milyar $ daha arttırmışlar. Daha önce Merope (TCMB) de net döviz varlığına sahipken bu dönemim sonunda Maia, kardeşler arasında elle tutulur net döviz varlığına sahip olan tek kardeş haline gelmiş. Belli ki Maia kardeşlerin arasında uzun zamandır en varlıklısı ve en temkinli olanı. Böyle kalmaya da devam ediyor.
Hikayede Maia en büyük kardeştir ve içlerinde en güzelidir. Bu nedenle Zeus onu kendisine eş seçmiştir. Zeus’tan Hermes’i doğurmuştur. Hermes ise tanrıların en kurnazı ve en hızlısı olarak kabul edilir.
5 ) Alcyone (Bankalar)
Bankaların döviz riski alma konusunda 2001’den bu yana iştahı oldukça düşük. Döviz spekülasyonu yapmak hiçbir zaman asıl işleri olmadı. O nedenle uzun yıllar döviz varlık ve yükümlülüklerini dengede olacak şekilde yönettiler. 2020 yaz aylarında kamu bankaları Merope (TCMB) ve Elektra’nın (Merkezi Yönetim) aklına uyup bu işlere girdilerse de, kısa zamanda büyük zarar ettiler. Bu açık pozisyonlar daha sonra ancak Elektra (Merkezi Yönetim) tarafından ihraç edilen tahvillerle kapatılabildi. Şu sıralarda bankacılık sektörünün taşıdığı 6 Milyar dolarlık döviz varlık fazlasını da kamu bankaları değil özel bankalar taşıyor. Bu da spekülasyon heveslerinden kaynaklanmıyor. İleride batma olasılığını yüksek gördükleri döviz kredilerinin kur riskine karşılık olarak düşünüyorlar.
6 ) Sterope (Mahalli İdareler, Varlık Fonu ve KİT’ler)
Çıplak gözle görebileceğimiz kızkardeşler arasında belki de en renksiz olanı Sterope. Mahalli idareler, Varlık Fonu ve KİT’lerin döviz riski tutarları henüz küçük. Bu muhtemelen döviz borçlanacak itibarlarının olmamasından da kaynaklanıyor olabilir.
Sterope bu dönemde döviz açık pozisyonunu 4,3 Milyar dolardan 7,3 Milyar dolara yükseltti. Net yükümlülüğü 3 Milyar dolar arttı.
Kızkardeşlerin varlıkları yer mi değiştirdi, buharlaştı mı?
6 kızkardeşin 2018 Temmuzdan 2021 Marta kadar olan dönemdeki döviz pozisyonlarını böylece gördük. Artık aynı dönemde “Türkiye Döviz Pozisyon Riskinin” nereden nereye geldiğini bulmak kolaylaştı.
Satılan 128 Milyar dolara karşı Türkiye’nin net döviz pozisyonu kötüleşmiş. Kamuyu temsil eden kardeşler Elektra, Merope ve Sterope’nin toplamda artan döviz riski 131 Milyar olmuş. Buna karşı kamu dışındaki kardeşler 114 Milyar $ almış. İlk bakışta “yer değiştirmiş” söylemi doğru gibi görünse de, bu tabloya girmeyen daha önce bahsettiğimiz önemli bir kalem var. TCMB’nin ihracatçılardan alıp sattığı en az 35 Milyar $’ı da ülkenin artan 17 Milyar riskine eklediğimizde yabancıların da bu satış çılgınlığından 50 Milyar $’dan fazla döviz aldığını bulabiliriz. Reel sektörden sonra en çok dövizi yabancılar alıp çıkmış.
Dolayısıyla bu 2,5 yıllık dönemde kamu, kendine ait tüm finansal güvenlik kalkanlarını indirip elinde avucunda olan ve olmayan tüm dövizleri satıp döviz riskini 62 Milyar $’dan 193 milyar $’a neredeyse 3 katına çıkarmış. Her kurumdan daha önce “Döngü karşıtı” olması beklenen TCMB ise, döngünün akışına kendini ilk kaptıran olmuş.
TCMB’de net döviz borçlusu hale gelince, anlamlı bir döviz varlığı olan sadece “gerçek kişiler” kalmış. Bu da şunu gösteriyor ki kamu tekrar döviz rezervi biriktirmeye niyetlenirse “Maia”yı ikna etmesi gerekiyor. Bu da olması gerekenden daha uzun süre ve daha yüksek faiz uygulanması demek. Son 2 yılda kısa sürede faizleri suni olarak düşürmek ve kuru baskılamak için girilen çıkmaz yolun sonu bu.
7.kızkardeş Celaeno nerede?
Peki 7. kızkardeş nerede sizce? Celaone onbinlerce yıl önce çıplak gözle görülebilirken onu bugün çıplak gözle görmekte güçlük çekiyoruz. Çok yakın zamanda Celaone tekrar görünecek ve maalesef rahatsız edici ışığıyla dikkat çekecek. Celaone’yi sizden sonra çocuklarınız ve torunlarınız görmekle kalmayacak, onların hayatlarının bir parçası olacak.
Celaone’yi bugünden incelemek isteyenlere teleskop görevi görecek iki kaynak aşağıda;
https://www.sbb.gov.tr/koi-gostergeleri/
Not: Finansal kavramları Mitolojik hikayelerle süsleyerek anlatma fikrini esinlendiğim sevgili Ali Hakan Kara’ya teşekkürlerimle.
https://www.dunya.com/kose-yazisi/sisifos-olmak-tcmbnin-kaderi-mi/605139
Kerim ROTA
Tüm Yazarlar
