Dr Fulya Gürbüz: Sürdürülebilir bir ekonomi için ödül mekanizması önemli

6 Aralık 2021’de hayatımın bir ilkini yaşadım. 1994 ve 2004 yılllarında lisans ve lisans üstü diplomalarımı aldığım ve toplamda 7,5 yılımı geçirdiğim Boğaziçi Üniversitesi’nde (BÜ) ilk kez Mühendislik Kulübü’nün (ENSO) hazırladığı “Boğaziçi İş Dünyası Ödülleri” törenine katıldım. Hem ENSO hem öğrenciler hem de ödül alan tüm şirket temsilcileri adına mutlu oldum, gururlandım. Adaylar ENSO tarafından belirleniyor, bir anket ile BÜ öğrencilerine sunuluyor, oylama sonuçlarına göre ödüller dağıtılıyor.

Etkinliğe katılan ve gözleri pırıl pırıl parlayan tüm öğrencileri, ileride o kürsüde ödül alırken hayal ettim. Yolunuz ve şansınız her daim açık olsun.

Ödül töreniyle ilgili gözlemlerimi ve düşüncelerimi yazmaya başlarken hangi duyguların etkisi altında olduğumu aklıma ilk geldiği sırayla paylaşmak istiyorum:

Gurur, mutluluk, sevgi, azim, heyecan, kararlılık, kendine güven.

Eğitim sektörünün, fiziksel ve zihinsel büyük emeklerin ortaya konduğu, ekonominin temelini sağlamlaştıran en önemli sektör olduğuna inanıyorum. ENSO gibi birçok kulüp, dernek, vakıf, kurum ve kuruluşlar ödüllendirme mekanizmasında yer alarak, domino etkisiyle sürdürülebilir bir ekonomi için motivasyon rolü üstleniyor.

Törende, Z-kuşağının dikkatini çekmeyi başarmış şirketlerin ödüllerini şirket temsilcileri aldı. Kürsüye çıkan şirket temsilcilerinin “Bu ödülü, şirketimizin tüm çalışanları adına alıyorum” diyerek ‘başarıda paylaşımı’ vurgulamaları çok anlamlıydı. Paylaşarak, motive ederek, motive olarak aynı hedefe birlikte yürümek başarıyı da beraberinde getiriyor. Kazanılan ödüller ise birlik ve beraberliği simgeliyor.

Beyinde, ödül sisteminin varlığı ilk kez 1953 yılında McGill Üniversitesi’nde James Olds ve Peter M. Milner tarafından keşfediliyor. Bu iki bilim insanı nörobilim (sinirbilimi) alanında fareler üzerinde yaptıkları çalışmayı 1954 yılında yayınladıkları bir makaleyle duyuruyorlar. Dünya, bu makaleyle sinir sisteminin davranış üzerindeki etkileri konusunda yeni ve derin bir çalışma alanıyla tanışıyor.

Psikoloji ve davranışsal ekonomi konularında günümüze kadar gelen akademik çalışmalardan ödül-motivasyon-performans (ÖMP) üçgenini sorgulayanları hızlıca taradım. Ödüllerin motivasyon etkisi yarattığına elbette inanıyorum. Ancak bazı durumlarda ÖMP üçgeni sağlıklı çalışmayabiliyor. Çalışanın yaşı, cinsiyeti, medeni durumu, ödülün parasal olup olmadığı gibi faktörler motivasyonu, dolayısıyla da performansı farklı şekillerde etkileyebiliyor. Parasal ödüller motivasyonu düşürebilirken, parasal olmayan ödüller (örneğin sözlü bir takdir) kısa sürede motivasyonu tetikleyebiliyor. Dahası, para ödülü verilenlerin motivasyonu, eş değerde hediye verilenlerden daha düşük kalabiliyor.

Özetle, her ödülün yarattığı motivasyon, kişiden kişiye değişebiliyor. Dolayısıyla, çalışanlarını iyi tanıyan şirketler, çalışanlarına geniş bir yelpazede motivasyon artırıcı seçenekler sunarak ÖMP üçgeninin sağlıklı çalışmasını sağlayabiliyor, sürdürülebilirlik yolunda sağlam adımlar atabiliyor.

Bu sebeplerle;

. İnsan kaynakları ve performans modellerinin ihtiyaçlara cevap verebilmesini, zamana ve şartlara uyum sağlayabilmesini,

. Şirketlerin, kişisel ve mesleki eğitimlere ağırlık vermesini,

. Devlet tarafında ise eğitim sisteminin, taşıyıcı kolon hassasiyetinde ve sürdürülebilirliği destekleyen bir yapıda kurgulanmasını önemsiyorum.

Ödül törenine katılmak üzere beni davet eden ENSO Üyesi Kayra Şener’e, bilgi akışımı canlı tutan ENSO YK Üyesi Ege Kaplangiray’a, bu düşünce ve duyguların etkisinde kalarak keyifli bir yolculuğa çıkmamı sağladıkları için teşekkür ediyorum.

Dr. Fulya Gürbüz

fulyagurbuz.com