Üç Ekonomistin Bize Döviz Rejimleri Hakkında Öğrettikleri

Bugün, serbestçe hareket eden döviz kurları çoğu büyük ülkeye kaybettiğimiz ekonomistler Richard Cooper, Robert Mundell ve John Williamson’ın düşündüğünden daha uygun. Ancak bazı ülkeler sabit döviz kurlarıyla iyi işlerken, dünya ülkelerinin en az yarısı sabit kur rejimi ile tam serbest kur rejiminin arasında bir yerde.

Büyük uluslararası ekonomistlerden oluşan bir nesli anmak gerekli. Richard Cooper 23 Aralık’ta, Robert Mundell 4 Nisan’da ve John Williamson 11 Nisan’da öldü.

Üçü de çeşitli konularda önemli katkılarda bulundu ve her zaman başlangıçta amaçlanan anlamda olmasa da, bugün hala kullanımda olan unutulmaz terimler ortaya çıkardı. Daha net olarak, üçü de optimal para birimi düzenlemeleri hakkında devam eden tartışmalarda rol oynadı. Üçü de piyasa tarafından belirlenen değişken döviz kurları sisteminden ve önerilen reformlardan memnun değildi. Merkez bankaları döviz kurlarına müdahale etmeli mi, avro bölgesi üyelerinin yaptığı gibi bağımsız para birimlerini tamamen terk etmeli mi? Yoksa başka bir yol olabilir mi?

Williamson “başka bir yol” kampını yönetti. Sabit kurlardan daha fazla esneklik, tamamen serbest olan kurlardan daha fazla istikrar sağlayan ara döviz kuru rejimlerini savundu. Birincisi, yarattığı bir terim olan “sürünen çıpası” (crawling peg), özellikle 1980’lerde ve 1990’ların başında Latin Amerika’da popüler oldu. Bu düzenlemeye göre ülkeler, üreticilerinin uluslararası alanda fiyat rekabetini korumak için aylık mini devalüasyonlar yoluyla enflasyonla yaşamaya devam eder.

Williamson ayrıca, ülkelerin döviz kurlarını önceden belirlenmiş bantlar altında tuttukları “hedef bölge” olan başka bir ara rejimi de hedefledi. Hedef bölgeyi dolar, euro, yen ve diğer ana para birimlerine bile uygulamak için önerilerini defalarca güncelledi.

Ancak bu düzenlemeler en çok gelişmekte olan pazarlar arasında popülerdi. Botsvana ve Singapur’un bugün hala yaptığı gibi, birçok kişi Williamson’ın sepet, bant ve sürünen kur sistemlerini değişik şekillerde eşleştirerek bugün hala kullanmakta.

Williamson bir de 1989’da Uluslararası Para Fonu, Dünya Bankası ve ABD yönetimlerinin desteğini aldığına inandığı on ekonomik kalkınma politikası ilkesini tanımlayan “Washington Konsensüsü” ifadesini icat etmesiyle ünlüydü.

Ama kendi icadının kontrolünü kaybetti. Williamson politika listesinden bir maddeyi açıkça dışlamıştı: sermayenin serbest dolaşımına izin vermek için finansal kontrollerin serbestleştirilmesi. Ancak, daha sonra “Washington Konsensüsü” ifadesini kullananların çoğu, tipik olarak algılanan “neoliberalizme” saldırmak için, bunun dâhil edildiğini varsaymıştır.

Williamson’ın aksine, Richard Cooper sabit döviz kurlarını tercih etti. 1984’te, şirketlerin eninde sonunda değişken kurların yüksek oynaklığını “tahammül edilemez” bulacağını öngördü ve ABD, Avrupa ve Japonya’dan başlayarak “tüm endüstriyel demokrasiler için ortak bir para birimi oluşturulmasını” önerdi.

Cooper, planının sadece uzun vadeli bir vizyon olduğunu vurguladı. Ancak bu derece ulusal egemenlikten vazgeçmek için siyasi iştah, önerisini yaptığı zamana göre şimdi daha da düşük.

Akademide Cooper, uluslararası makroekonomik karşılıklı bağımlılık ve işbirliği alanında çalışmaya başladı. Ayrıca fikirlerini uygulamaya koydu, Başkan Jimmy Carter’ın yönetiminde ABD Dışişleri Bakanı olarak görev yaptı ve 1978 G7 liderlerinin Bonn Zirvesi’nde aktif rol oynadı. Orada, Almanya, Japonya ve ABD lokomotif olarak hareket etmeyi kabul ettiler ve aynı zamanda dünya ekonomisinin geri kalanını durgunluktan çektiler. O dönemde Cooper, ülkeler arasında koordineli mali genişlemeye atıfta bulunarak dünyaya “lokomotif teorisi” terimini verdi.

Mundell de sabit döviz kurlarını tercih etti. 1999 yılında, değişken oranlara göre artıları ve eksileri ile ilgili yaptığı katkılar nedeniyle Nobel Ekonomi Ödülü’ne layık görüldü. Bunlardan biri 1962-63 Mundell-Fleming modeliydi ve bu model, yüksek sınır ötesi finansal entegrasyonu kavramıyla zamanının çok ilerisindeydi. Önemli bulgusu, para politikasının bir ülkenin döviz kurunun esnek olması durumunda geliri etkilemek için yüksek güce sahip olması, ancak döviz kuru sabitlenirse güç kaybetmesiydi.

Nobel komitesi ayrıca Mundell’in 1961’de ulusal siyasi sınırların mutlaka bağımsız para birimleri arasındaki sınırlarla çakışması için hiçbir neden olmadığını gözlemlediği “Optimum Para Birimleri Alanları Teorisi” (OCA’lar) makalesini de vurguladı.

Mundell genellikle iki büyük ve sonuç olarak iki fikrin entelektüel babası olarak adlandırılır: arz yönlü ekonomi ve ortak bir Avrupa para birimi. İki kavram da birbirinden çok farklıydı. Ancak her ikisi de nispeten koşulsuz bir inançla döviz kuru istikrarını sağlama konusunda ilişkilendirildi.

Paul Krugman’ın da belirttiği gibi, Bretton Woods’un sabit döviz kurları sisteminin bozulduğu ve Mundell’in Chicago Üniversitesi’nden ayrıldığı yıl olan 1971’den önce ve sonrasında Mundell’in çalışmalarını ayırt etmek önemlidir. 1971 sonrası fikirleri daha geniş kapsamlıydı ve önceki yazılarındakilerle çelişiyordu. Mundell’in dünya görüşünü temel değişimi büyük olasılıkla, mal ve hizmet fiyatlarının döviz politikasından bağımsız olarak piyasaları otomatik olarak dengeleyecek kadar esnek olduğuna dair yeni bir inanç nedeniyle oldu.

Mundell’in 1971 sonrası bakış açısından ilerleyerek kendisine ait önceki tezleri kötüye kullanıldı. , Birçok Amerikalı ekonomist, ortak bir para biriminin avantaj ve dezavantajlarını değerlendirme çerçevesini beğendi. Ancak Avrupa ülkelerinin OCA kriterlerini karşılamadığını savundu. Avrupa ülkelerinin iş döngülerinin nispeten birbirinden bağımsız olması ve işsizlerin genellikle işlerin olduğu yere taşınarak şoklara uyum sağlayamaması nedeniyle, çoğu bireysel Avrupa ekonomisinin genellikle 50 ABD eyaletinden daha fazla parasal özerkliğe ihtiyaç duyduklarını savundular.

Mundell’in ilk tercihi tek bir küresel para birimiydi. İkinci tercihi Avrupa’da döviz birliğiydi. OCA kriterlerini ortaya atarak, önerilen birliğin nitelikli olup olmadığını söyleme hakkına sahip olduğunu hissetti. Ancak sonraki olaylar, bırakın tüm dünyayı Avrupa’nın bile, kalifiye olamayacak kadar büyük olduğu yönündeki uyarılarını doğruluyor gibi görünüyor.

2021 itibariyle, serbest kur sistemlerinin çoğu büyük ülkelere Mundell, Cooper ve Williamson’ın düşündüğünden daha uygun. Ancak aynı zamanda, bazı küçük ekonomiler sıkı sabit döviz kurlarıyla iyi iş yapıyor.

Dünya ülkelerinin en az yarısı arada bir yerde kalıyor. Ancak çoğu durumda, ara döviz kuru rejimleri Williamson’ın iyi tanımlanmış kurallara uymuyor. Örneğin, Güney Kore, Hindistan ve Çin de dahil olmak üzere birçok büyük gelişmekte olan pazar, sistematik yönetilen kurları takip ediyor.

Bu üç devi anarken, Keynes’in öğütlerini hatırlayabiliriz: “Kendilerinin herhangi bir entelektüel etkiden muaf olduklarına inanan pratik adamlar, genellikle işe yaramaz bir ekonomistin köleleridir.” Bu doğru olabilir ancak güçlü fikirlerin etkisinin yaratıcılarının öngördüklerini aşabileceği de doğrudur.

Project Syndicate /Jeffrey Frankel: Harvard Üniversitesi Sermaye Oluşumu ve Büyüme Profesörü, daha önce Başkan Bill Clinton’ın Ekonomik Danışmanlar Konseyi üyesi olarak görev yaptı. ABD Ulusal Ekonomik Araştırma Bürosu’nda araştırma görevlisidir.