Raghuram Rajan:  Gelişen Ülkeler pandemiden çıkmakta geride kalıyor

Eski Hindistan Merkez Bankası Başkanı ve halihazırda Şikago Üniversite’si Booth Fakültesi finans profesörü Raghuram Rajan Financial Times için “A lopsided recovery from the pandemic bodes ill for emerging economies” başlıklı bir makale kaleme aldı.

Rajan’ın tezi sağlık sistemi ve mali kaynaklar bağlamında Gelişmiş Ülkeler’in geniş imkanlarından yoksun olan Gelişmekte Olan Ülkeler’in (GOÜ, Piyasalar = GOP) pandemiyi bastırmakta zorlandığı yönünde.  Gelişmiş-Gelişmekte Olan Ülkeler arasındaki gelir uçurumu önümüzdeki yıllarda daralmak yerine genişleyebilir. Makalede Türkiye’den bahsedilmiyor, fakat Rajan’ın saptamaları bir çok yönden bizim için de geçerli.

Şöyle yazıyor Ragan: Sanayileşmiş Ülkeler geniş mali ve parasal imkanlarını kullanarak, pandemiden zarar gören vatandaşlarını korumayı becerdiler. Hatta, bazıları bu fırsattan istifa ederek gelir dağılımındaki bozulmayı tersine çevirecek önlemleri de hayata geçirdi.

GOÜ için görüntü oldukça karamsar.  Bu ülkelerin büyük çoğunluğunun uzaktan çalışma imkanına sahip olmayan işgücünü eve kapatma lüksü yok. Ayrıca,  bütçe kaynakları da yeterli mali yardım dağıtılmasına imkan sağlamıyor. Bu ülkelerde sürü bağışıklığına erişecek dozda aşılamanın 2022 sonunda dahi bitmesi kesin değil.

Önümüzdeki aylarda, dünya iki vitesli toparlanmaya şahit olacak. Gelişmiş Ülkeler pandemi öncesi ekonomik büyüklüklerine kolaylıkla erişecek.  Bu sayede Fed ve AMB gibi rezerv para MB’ı parasal gevşemeyi de erken sonlandıracak. Bu sürecin yansıması olarak, bir dizi GOÜ’de erken faiz artırımları başladı bile. Zengin ve yüksek eğitimli sınıf, Gelişmiş Ülkeler’deki benzerleri gibi evden çalışarak gelir düzeyini koruyor. Öte yanda, fabrika ve hizmet sektörü çalışanları iyice fakirleştiler. Pandemi bitince bir çok ülkede siyaset radikalleşirken, geniş çaplı protestolar ihtimali de var.

DSÖ önderliğinde hızlanan aşılama kampanyaları, zengin ülkelerden gelmeye başlayan bağış aşılar ve IMF’nin SDR (IMF’nin para birimi) imkanını yükselterek bazı GOÜ’ye ek rezerv sağlaması, sıkıntıyı aşmaya yetmeyecek. Zaten kalitesi şüpheli bir eğitime mahkum edilen öğrenciler, şimdi de dijital yetersizlik yüzünden geri kalıyor. Eğitimi terk etme oranları yükselecek.

Ekonomik açıdan en önemli sorunlardan biri, pandemi esnasında krediye boğularak ayakta kalan KOBİ’lerin seri iflası. Gelişmiş Ülkeler’den gelen talep, Çin gibi pandemiyi yenen bazı GOÜ’in acısını azaltır. Velakin, büyük çoğunluk dış talebi üretime çeviremeyecek kadar güç kaybetti. Tedarik zincirlerinin yeniden düzenlenmesi sürecinde, bu KOBİ’ler oyun dışı kalacak.

Sanayileşmiş Ülkeler bu acı ve kalcı sonuçları bertaraf etmek için iklim değişikliği ve işçi haklarını gözeten politikalarını gözden geçirmeli. Mesela, Bangladeş’te tekstil işçilerinin çok zor şartlarda çalıştığı kesin. Ama, KOBİ’leri Batı’daki benzerleri gibi davranmaya zorlamak, iflaslara neden olur.  AB’nin sera gazı salınımını ülkesinde engellemeyen ürünlerden ithalat vergisi alma kararı da gözden geçirilmeli. Bir çok GOÜ’in karbon emisyonlarını azaltacak ekonomik gücü yok. Bir çözüm, bu ülkelere ücretsiz karbon kredileri hediye etmek. Bunlar Gelişmiş Ülkeler’de yoğun sera gazı salan işkollarına satılarak, küresel ısınmayla mücadele için kaynak sağlanabilir. Gelişmiş Ülkeler, GOÜ’e destek için $100 milyar bağış sözünü de yerine getirmeli. Bu bağışların kullanımı iklim değişikliği ve çevre tahribatı ile mücadele şartına bağlanmalı.

Global ölçekli bankalar ve Dünya Bankası gibi ulus-üstü  finans kurumları artık kredi riski düşük dev kamu altyapı projelerine kredi sağlamayı kesmeli. GOÜ’in start-up ve girişimcilere ihtiyacı var. Krediler bu alanlara yönlendirilmeli.

Gelişmiş Ülkeler şu noktayı unutmamalı:  GOÜ’in geride kalmasına seyirci kalmak, hem iklim değişikliği ile mücadeleyi geciktirecek, hem de yeni göç dalgalarına neden olacak.

Diem ve SDR Hesaplaması

FÖŞ yazdı: Küresel ısınmada geri dönülmez eşik yaklaşıyor

Doların yükselişi Gelişen Piyasaları zorluyor