Parayı Kim Yaratır ?
12 Ekim 2021İnsanlar gerçekten paranın nasıl yaratıldığını öğrenirse büyük devrim olur !
Bu söz çok değerli Sabri ÖNCÜ hocamıza aittir.Bu yazının ingilizce versiyonunu şurada hazırladım.
Ana akım iktisat 1948 yılından bu yana kısmi rezerv bankacılığını ve onun uzantısı para çoğaltanını insanların zihinlerine itinayla kazımıştır. Gerçek yalanların türevidir. Durum 70 sene sonunda buna döndü. Bu yalan silsilesi o kadar çok tekrarlandı ki yalanlar gerçek oldu.
Ana akım iktisat, paranın merkez bankaları tarafından yaratılıp bankalar tarafından çoğaltıldığını savunur iken, heterodoks iktisat düşünceleri (post keynesyen, MMT ..vs) paranın doğrudan bankalar tarafından yaratıldığı tezini savunmaktadır. Ana akım iktisat, merkez bankalarının para arzını doğrudan belirlediği ve dolayısıyla paranın kontrollü bir şekilde yaratıldığı görüşünü benimsemektedir. Heterodoks tez ise, paranın doğrudan bankalar tarafından yaratıldığını ve merkez bankalarının bu süreçte sadece paranın fiyatını (faiz) belirlediklerini savunmaktadır.
@onehedgee @KeloglanBM pic.twitter.com/UY9i23uJfO
— VeriDelisi | Data to the Mad, Mad to the Data | 🏂 (@VeriDelisi) May 1, 2022
Paranın Halleri !
Paranın 3 hali vardır.
-Devlet tarafından yaratılan Nakit (Kağıt ve madeni ) para,
-Bankalar tarafından yaratılan Mevduatlar,
Kaynak:Türkiye için TCMB Para ve Banka İstatistikleri https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/DataGroupLink/5/bie_prarz/tr
(Erişim Tarihi: 08.09.2021)
Ağustos 2021 itibariyle nakit para miktarı 205 milyar Tl iken, bu miktara mevduatları da eklediğimizde bulduğumuz tutar 3 trilyon 829 milyar Tl olmaktadır. Basitçe, şu an devletçe yaratılan Nakit para 205 milyar Tl iken, bankalarca yaratılan para 3 trilyon 604 milyar Tl‘dir.
Nakit para toplam para arzının yaklaşık %5 iken, bankalarca yaratılan para toplam para arzının yaklaşık %95 dir.
Sonuç, gün içinde kullandığınız paranın çoğu ( şu cebinizdeki banka kartı var ya işte o ) bankalar tarafından yaratılıyor.
Bunu anladınız mı ? Anladıysanız en yakın arkadaşınıza anlatmaya çalışın. Nasıl bir tepki verecek merak ediyorum?
Tartışma
Ana akım iktisadın paranın nasıl yaratıldığına ilişkin görüşlerinin temeli kısmi rezerv bankacılığına (fractional reserv banking) ve onun uzantısı olan para çoğaltanına (money multiplier) dayanır. Ana akım iktisadın paranın nasıl yaratıldığına ilişkin görüşleri Samuelson’un 1948 tarihli ekonomi kitabında ilk kez somut bir biçimde dile getirilmiştir . Söz konusu kitabın 323. sayfasında, banka mevduatları nasıl yaratılır
başlığı altında ana akım iktisadın benimsediği görüş anlatılmıştır. Yazara göre, bankaların kredi vererek mevduat yaratmaları imkânsızdır. Bankalar müşterilerinden nakit para alıp, bu paranın bir kısmını zorunlu karşılık olarak ayırıp geri kalan kısmını ise kredi olarak vermektedir.
Bu yaklaşımın temel yapı taşları aşağıdaki gibidir.
1. Bankaların kredi verebilmesi için mutlaka kendilerine bir miktar nakit para yatırılması gerekmektedir.
2. Kredileri alanların mutlaka harcama yapması gerekmektedir.
3. Harcamaya konu olan malları ya da hizmetleri satanların, aldıkları parayı mutlaka bankalarında tutmaları gerekmektedir.
Bankalar KREDİ VEREREK PARA YARATIR !
Doğrusu budur. Bu yazıyı yazmamım nedeni, Amerikan Merkez Bankasının bile yarım ağızla da olsa bu gerçeği kabul etmesidir. Aşağıdaki materyal basit bir makale değildir. Fed’in, ABD’deki ekonomi hocalarına para ve para politikası hakkında bilgilendirme yaptığı bir portalın eğitim dokümanıdır.
Kaynak:https://www.stlouisfed.org/en/education/page-one-economics-classroom-edition/teaching-the-linkage-between-banks-and-the-fed
Paranın dışşallığını (Ana akım) savunanlara göre; merkez bankası, rezervleri artırarak/azaltarak para arzını artırmakta/azaltmaktadır. Heterodoks İktisat ise; bankaların kredi vererek para yarattıklarını ve yarattıkları mevduata denk düşen rezervi merkez bankasından borçlandıklarını savunmaktadır.
Paranın Dışsallığı |
Paranın İçselliği |
|
Önce |
Merkez Bankası rezerv yaratır. |
Bankalar kredi vererek mevduat yaratır. |
Sonra |
Bankalar, rezervleri kullanarak para yaratır. |
Yaratılan mevduata denk düşen rezervi merkez bankasından borçlanırlar. |
Heterodoks İktisat, bankaların kredi vererek mevduat yarattıklarını savunmaktadır. Bu işlemin banka bilançosu üzerindeki gösterimi basitçe aşağıdaki gibidir.
|
Banka |
|
| Varlıklar | Yükümlülükler |
| Müşteriye Verilen Kredi | Müşteri Mevduatı |
Banka tarafından müşteriye kredi verildiğinde yukarıdaki muhasebe işlemi yapılmaktadır. Bankanın varlıklarına müşteri adına kredi hesabı, yükümlülüklerine ise aynı müşteri için mevduat hesabı açılmaktadır. Bu işlemin gerçekleşmesi için banka herhangi bir kişiden ya da merkez bankasından borçlanma gereği duymamaktadır.
Heterodoks İktisat tarafından paranın nasıl yaratıldığına ilişkin yapılan açıklamalar, son senelerde dünya merkez bankalarının çalışmalarında sıkça yer almaya başlamıştır. 2014 yılında “Para Nasıl Yaratılır?” çalışmasıyla İngiltere Merkez Bankası[1] bu konuda öncü banka olmuştur. Bu bankayı sırasıyla Fransa[2], Almanya[3] ve İsviçre[4] Merkez Bankaları takip etmiştir. Son olarak da Fed’i[5] bu kervana ekleyelim. Kervanda IMF’de[7] var. Tarihe not düşelim.
20.11.2021 gününde İş Bankası genel müdürü de bu durumu onaylamış.
Bunu anladınız mı ? Anladıysanız en yakınınızda bulunan iktisat bölümünde görevli hocanıza anlatmaya çalışın. Nasıl bir tepki verecek merak ediyorum?
BIS Quarterly Review 8 Eylül 2023 tarihli raporunda 35. sayfa üzerinde bankaların nasıl mevduat yarattığı açık açık yazılmış.[8]
BIS bankalar nasıl mevduat yaratır
Hollanda ekonomi bakanlığı bu konuda bir komisyon kurmuş ve bu komisyon bir kitap yayınlamıştır.[9]
KAYNAKLAR
[1] Michael McLeay (Radia Amar ve Thomas Ryland), “Money Creation in the Modern Economy”, The Bank of England Quarterly Bulletin, Mart 2014.
[2] Who creates money?, https://abc-economie.banque-france.fr/sites/default/files/medias/documents/816149_fiche_monnaie.pdf ( Erişim Tarihi: 17.11.2020)
[3] The Role of Banks, Non-Banks and The Central Bank in The Money Creation Process, https://www.bundesbank.de/resource/blob/654284/df66c4444d065a7f519e2ab0c476df58/mL/2017-04-money-creation-process-data.pdf ( Erişim Tarihi: 17.11.2020)
[4] Thomas J. Jordan, “How money is created by the central bank and the banking system”, https://www.snb.ch/en/mmr/speeches/id/ref_20180116_tjn/source/ref_20180116_tjn.en.pdf, (Erişim Tarihi: 17.11.2020)
[5] Teaching the Linkage Between Banks and the Fed: R.I.P. Money Multiplier, https://www.stlouisfed.org/en/education/page-one-economics-classroom-edition/teaching-the-linkage-between-banks-and-the-fed, (Erişim Tarihi: 12.10.2021)
[7] Money Creation in Fiat and Digital Currency Systems (https://www.imf.org/en/Publications/WP/Issues/2019/12/20/Money-Creation-in-Fiat-and-Digital-Currency-Systems-48843) ve The Truth about Banks (https://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/2016/03/kumhof.htm)
[8] BIS Quarterly Review – International banking and financial market developments, sayfa 35, https://www.bis.org/publ/qtrpdf/r_qt2309.pdf(Erişim Tarihi: 19.09.2023)
[9] Money and Debt: The Public Role of Banks, (2022), Link, Link(Erişim Tarihi: 17.01.2024)
Tüm Yazarlar
