Mohamed A. El-Erian: Türkiye daha fazla döviz krizini kaldıramaz

Bir döviz krizi Türkiye için yeterince kötü. Tam bir ekonomik kriz çok daha kötü olurdu. Ülke cuma günü bir tanesine biraz daha yaklaşmasına karşın, yayılan mali istikrarsızlığı kontrol altına almak ve kayda değer ekonomik potansiyelini korumak için hızlı hareket ederse en kötü senaryodan hala kaçınabilir. Gelişmekte olan dünyanın geri kalanının da bunda payı var.

Cuma günü Türk finans sistemi için özellikle zor bir gündü. Lira için %10’luk bir işlem aralığı da dahil olmak üzere daha fazla kur oynaklığına günlük %4’ten fazla ek değer kaybı eşlik etti. Borsa, iki devre kesiciyi tetikleyen yoğun bir seansta %8 değer kaybetti.

Genişleyen finansal istikrarsızlık, zaten %20’nin üzerinde olan enflasyona daha fazla zamla katkı sağlarken hane halkının alım gücünü ve tasarruflarını aşındıran enflasyon, üretim ve yatırımların zarar görmesi konusunda alarm veren sanayicilere kadar ekonominin diğer bölgelerine olumsuz yayılma endişelerini körükledi.

Finansal oynaklığın nedeni, merkez bankasının perşembe günü ekonomiye meydan okuyan bir başka faiz indirimi oldu. Politika oranının 100 baz puanlık indirimle %14’e gerilemesi, Eylül ayından bu yana kümülatif düşüşü 500 baz puana çıkardı. Bu faiz indirimi gelişmekte olan dünyadaki diğer merkez bankalarının faiz oranlarını yükseltmesi veya Federal Rezerv durumunda varlık alımlarını azaltarak parasal teşviki azaltması döneminde ortaya çıktı.

Geçen haftaya kadar merkez bankası döviz müdahalelerine rağmen sadece bu yıl yarı yarıya değer kaybeden lira bu alışılmışın dışı para politikasının yükünü çekiyor gibiydi. Yerel para birimiyle ölçülen borsa, özellikle de pek çok kişi bunu yurtiçindeki en iyi enflasyon koruması olarak gördüğü için nispeten iyi iş çıkarmıştı. Ancak cuma günü, bu koruma da güçlü özelliklere sahip bir ekonomide para biriminin değer kaybının yaratacağı ağır hasar riskinin giderek daha fazla gerçekleşmesine kurban gitti.

Zaten uzun zamandır devam eden para birimindeki düzensiz hareketler hem iç hem de dış faktörlerin amplifikatör riskini de o kadar artırır.

İçeride hanehalkları ve şirketler bilançolarının hızla bozulan değerine karşı mücadele ederken dolar veya diğer döviz birimlerinin kullanımını hızlandırmaya itiliyor. Yabancılar fon çekerken sermaye çıkışlarının ekonomi üzerindeki etkisi kolayca artıyor. Bu arada, merkez bankasının para birimini istikrara kavuşturabilme kabiliyetine duyulan güven, ülkenin uluslararası rezervini de aşındıran her başarısız müdahaleyle azalıyor.

Neredeyse her ölçüye göre, lira, özellikle ülkenin genişleyen cari işlemler fazlasını içeren ekonomik nitelikleri göz önüne alındığında, merkez bankasının politikasına zaten aşırı tepki verdi veya aşırıya saptı. Ancak bu, daha fazla değer kaybetmeyeceği anlamına gelmez. Nitekim, gelişmekte olan piyasalardaki kur krizlerinin tarihi, daha fazla zarar vermeden önce bir para birimi değer kayıplarını kontrol altına alamayan ve tersine çeviremeyen ülke örnekleriyle doludur.

Türkiye’de kur dengesizliği ne kadar uzun süre devam ederse, merkez bankasının faiz politikasındaki geri dönüş hem gerekli hem de yeterli olmaktan çıkıp sadece gerekli hale geliyor. Türkiye zaten sadece daha kapsamlı bir iç politika ayarlaması değil, aynı zamanda bir tür tamamlayıcı dış çıpaya da ihtiyaç duyduğu noktada olabilir. Ve sermaye kontrolleri kesinlikle dikkate alınacak olsa da çekicilikleri, küresel ticarete ve yatırıma açık olma konusunda gelişen bir ülkenin potansiyel yapısal ve itibar hasarı ile karartılmaktadır. Ayrıca, aksi takdirde bu tür depresif seviyelerden finansal bir toparlanmanın parçası olmak isteyen yatırımcıların hevesini de düşürür.

Bugüne kadar, Türkiye’nin önemli ekonomik güçlü yönlerinin çoğu döviz istikrarsızlığından zarar görmemiş ve böylece hızlı bir toparlanma ve ekonomik refah potansiyelini korumuşlardır. Yetkililer para birimini kararlı bir şekilde stabilize etmek için ne kadar uzun süre beklerse, ekonomiye yönelik tehdit o kadar artar ve şu an için kesinlikle iç mesele olan şeyin diğer gelişmekte olan piyasalara da istikrarsızlık rüzgarları estirme riski o kadar yüksek olacaktır.