Veri Delisi

Modern Para Teorisi (7) | Stephanie Kelton Ted Talks

10 Eylül 2021

Modern Para Teorisi (7) | Stephanie Kelton Ted Talks

Meltem Bilirer, New York Fed

Değerli öğrencim Meltem Bilirer tarafından, Stephanie Kelton’un Ted Talks’da yaptığı konuşma dilimize sıcağı sıcağına çevrilmiştir.

Hep Yapmak İstediğim Bir Şey

Uzun zamandır bir TED konuşması yapmak istiyordum. Bu yüzden Chris Anderson’ın ekibi kitabımı okuduklarını ve MMT’nin yayılmaya değer bir fikir olduğunu söylemek için bana ulaştığında, kırmızı daire (Ted Talks) içinde görünme şansını kaçırmadım

Bir TED konuşması sınıfta ders vermeye benzemez. Ve bu, büyük bir kitlenin önünde bir açılış konuşması yapmak veya başka açıklamalar yapmak gibi de değildir. Bunlardan herhangi birini iyi yapmak bir dereceye kadar hazırlık gerektirir; ancak TED’e hazırlanmak gibisi yoktur. Bir TED konuşması, kitlenizi büyüleyeceğine, eğiteceğine ve ilham vereceğine umduğunuz büyük bir fikrinizin sıkı bir şekilde yazılmış bir ifadesidir. Yaklaşık on iki dakika içinde. Notlar olmadan.

Twitter’da TED konuşması için 1.700 kelimelik bir metin yazmanın, kitap yazmaktan daha zor olduğu konusunda şaka yaptım. Şimdiye kadar, en zahmetli kısım, neyin dışarıda bırakılacağına karar vermekti.

Olay geçen hafta California, Monterey’de gerçekleşti. Daha önce yaşadığım hiçbir şeye benzemiyordu. Destek. Samimiyet. Heyecan. Haftalarca süren yorucu hazırlıklara tamamen değdi. Videonun çevrimiçi olarak sunulması biraz zaman alacak, ancak işte başlıyoruz:

İşler bozulduğunda, bir fırsatımız var. Parçaları toplayıp eski şekilde bir araya getirebiliriz ya da onu inşa etmenin daha iyi yollarını arayabiliriz. COVID her şeyi bozdu. İstihdam, eğitim, sağlık, barınma gibi ekonomimizdeki birçok açıklara ışık tuttu ve eşitsizliğin her şeyi nasıl daha da kötüleştirdiğini gösterdi.

Burada, ABD’de ve dünyanın her yerinde hükümetler bazı olağanüstü şeyler yaptı. Yiyecek satın almalarına ve kira ödemelerine yardımcı olmak için insanlara doğrudan para verdiler. Nüfusun daha fazlasını kapsayacak şekilde ücretsiz COVID testi ve genişletilmiş sağlık hizmeti sağladılar. Ekonominin çoğu geçici olarak kapatılırken işletmelere ayakta kalmalarına yardımcı olmak için para verdiler. Üniversiteye gitmek için borç para alan milyonlarca insana borç yardımı teklif ettiler. Tüm bunları -ve daha fazlasını- vergileri artırmadan ya da bunun “nasıl ödeneceği” gibi olağan soru üzerinde uzun süren bir savaşa girmeden yaptılar.

Kongre sadece harcamalara oy verdi ve sakince bütçe açığını artırmasına izin verdi. Bana göre bu heyecan vericiydi. Ve ben bir ekonomistim, bu yüzden çok fazla söylemiyorum.

Ancak bütçe açıkları ve devlet harcamaları hakkındaki düşüncelerimizi değiştirmeye çalışan biri olarak, bunu devlet bütçelerinin neden ev bütçeleri gibi işlemediğini, neden tüm kırmızı mürekkeplerinin aslında bizim siyah mürekkebimiz olduğunu ve ülkemizin pandemi ile savaşmak için trilyonlar harcadıktan sonra bile ihtiyacımız olan şeylere yatırım yapmaya devam edebilmesinin nedenini göstermek için bir fırsat olarak gördüm.

Bir süre için, ABD ve diğer ülkeler, bütçe açıkları ve vergiler hakkındaki eski düşünce tarzının kalıbını kırmaya başlamış gibi görünüyordu. Ama şimdi buradayız – tüm bu cesur eylemden sadece birkaç ay sonra – ve eski düşünce alışkanlıklarımıza geri dönüyoruz. Uygun fiyatlı konut inşa edebilir ve çökmekte olan altyapımızı onarabilir miyiz? Medicare’i diş, görme ve işitmeyi kapsayacak şekilde genişletebilir miyiz? İklim krizimizle başa çıkabilir miyiz? Kongre bu soruları tartışırken, herkes “Bunun bedelini nasıl ödeyeceğiz?” sorusuna geri dönüyor.

Bu yanlış soru. Aslında, doğru sorular parayla ilgili değildir. Finansmanın nereden geleceğini sormak yerine şunu sormalıyız: Bunlar yapmaya değer mi ve bunları yapmak için gerçek kaynaklara -insanlara, donanıma, hammaddelere ve teknolojiye- sahip miyiz? Toplumu daha iyi hale getirecekler mi ve harekete geçmek için siyasi irademiz var mı?

MMT veya Modern Para Teorisi olarak bilinen akademik burs grubuna katkıda bulunan az sayıdaki ekonomistten biriyim. MMT, ABD doları veya İngiliz sterlini gibi bir itibari para biriminin gerçekte nasıl çalıştığına dair doğru bir açıklama sağlar. Bize artık bir altın standardında olmadığımızı hatırlatıyor, bu yüzden ihtiyacımız olan şeyleri ödemek için “para bulmak” ABD veya İngiltere gibi ülkeler için asla bir sorun değil.

Ekonomimizde bozuk olanı düzelteceksek, hükümet harcamalarının sınırları hakkındaki düşünce şeklimizi düzeltmeliyiz. Söylemimize hâlâ nüfuz eden bozuk, altın standartlı düşüncenin bir örneğini vereyim.

1983’te Büyük Britanya Başbakanı Margaret Thatcher şu sözleri söyledi:

“Devlet daha fazla harcamak isterse, bunu ancak tasarruflarınızı ödünç alarak veya sizden daha fazla vergi alarak yapabilir. Ve bir başkasının ödeyeceğini, başka birinin sen olduğunu düşünmek iyi değil. Kamu parası diye bir şey yoktur, sadece vergi mükellefinin parası vardır.”

Belki Thatcher’ın özdeyişinin çağdaş versiyonunu duymuşsunuzdur?

“Sihirli bir para ağacı yok.”

Bu, her şeyin “ödenmesi” gerektiğini ve vergi mükellefinin, hükümetin harcadığı her şey için nihayetinde kancada olduğunu söylemenin başka bir yolu.

Kulağa endişe verici geliyor.

Bireyler olarak, kendi deneyimlerimizden biliyoruz ki, üniversiteye gitmek, bir iş kurmak veya bir ev satın almak için borç para aldığımızda, kişisel olarak bu borcun yükünü çekiyoruz. Geri ödemek için parayı bulmalıyız. Çok fazla kişisel borç almak her türlü soruna yol açabilir. Küçük işletmeler ve büyük şirketler bile borç söz konusu olduğunda ince bir çizgide yürümek zorundadır. Ancak devletlerin ekonomisi birey ekonomisinden temelde farklıdır.

Geri kalanımızın aksine, Kongre daha fazla harcamaya gücü yetip yetmeyeceğini anlamak için banka hesabındaki bakiyeyi asla kontrol etmek zorunda değildir. Para biriminin ihraççısı olarak, paranın bitmesi konusunda endişelenmesine gerek yoktur. Mevcut olan ve kendi para biriminde satılan her şeyi satın alabilir. Bu, yollara ve köprülere, askeri bir cephaneliğe veya hastanelere ve okullara yapılan harcamaları içerebilir. Bir harcama tasarısını geçirmek için oy bulmak zor olabilir, ancak parayı bulmak asla sorun değildir. Sadece onu yaratırlar.

İşte nasıl çalıştığı. Kongre ve başkan ne zaman daha fazla harcama yapmayı kabul etse, hükümetin bankası -Federal Rezerv- bu parayı hesaplarımıza çekmek için finansal sistemin geri kalanıyla birlikte çalışır. Her şey elektronik olarak gerçekleşir, bu nedenle paranın fiziksel olarak “basılması” söz konusu değildir. Bu yılın başlarında federal hükümetten 1.400 dolarlık bir çek aldıysanız veya şirketiniz bordro ve diğer masrafları karşılamaya yardımcı olmak için para aldıysa, ekonomimizi desteklemek için yaratılan yeni yaratılmış dijital doların bir kısmını aldınız. BU süreçte hiçbir vergi mükellefi yer almadı. Tüm bu süreç devletin bilgisayar klavyesine dokunmasıyla gerçekleşti.

Peki altyapı harcamalarını “ödemek” ve ekonomimize başka yatırımlar yapmak için “vergileri artırma” ihtiyacı hakkında neden bu kadar çok şey duyuyoruz? Tek kelimeyle, “bütçe açığı saplantı”.

Hepimiz bütçe açıkları konusunda endişelenmeye koşullandık, bu nedenle kanun yapıcılar açığı artırmadan daha fazla harcama yapmanın yollarını arıyorlar. Bütün bu “ödeme” oyununun konusu budur. Ne yazık ki, bütçe açıkları herkes tarafından kötü biliniyor. Neredeyse her zaman olumsuz bir şey olarak görülürler.

Bunu değiştirmek istiyorum.

Açık kelimesini duyduğumuzda muhtemelen bir zarar ya da eksiklik aklımıza gelir. Bir eksiklik her zaman kulağa uğursuz geliyor. Dolayısıyla, hükümetin 3 trilyon dolarlık bir bütçe açığı verdiğini duymak, endişe ve hatta öfke uyandırabilir. Ancak hükümet açıkları hakkında düşünmenin başka bir yolu var.

Nasıl farklı bir açıdan bakıldığında 6’nın 9 olduğu gibi, başka bir açıdan bakıldığında da devletin açığı özel sektörün tasarrufuna dönüşmektedir. Bir şahin bu resme bakabilir ve endişe verici kırmızı mürekkep denizinden başka bir şey görmeyebilir.

Ben öyle bakmıyorum.

İşte benim gördüğüm:

Hükümetin açığının neler yarattığını görüyorum.

Devlet bizden vergi aldığından daha fazlasını harcadığında, ekonominin başka bir bölümüne katkı (özel sektör tasarrufu) sağlar. Onların kırmızı mürekkebi bizim siyah mürekkebimizdir! Bu açıdan bakıldığında her açığın birilerine iyi geldiği ortaya çıkıyor!

Soru şu, kimin için? Ve bu açıklar neyi yerine getirmek için kullanılıyor? Paranın nasıl harcandığı ve sonuçta ortaya çıkan fazlalığı kimin elde ettiği önemlidir. Yatırımları ve nüfusun geri kalanı için fırsatları teşvik etmeden tepedekiler için büyük kazançlar yaratan vergi indirimleri, açıkları iyi değildir. Öte yandan, pandemi sırasında ekonomimizi desteklemek için trilyonlar harcamak, iyidir. ABD tarihindeki en kısa durgunluğu yaşadık!

Bana göre bu devletin mali sorumluluğudur. Sorumlu olmak, devletin maliyesini bir ev halkı gibi yönetmek anlamına gelmemelidir. Bütçe açığı kontrol altında tutmaya çalışmak yerine, Kongre enflasyonu kontrol altında tutmaya odaklanmalıdır. Harcamanın gerçek sınırı budur. Altyapı, sağlık ve ücretsiz üniversite gibi şeylere trilyonlar harcamayı hedefliyorsanız, dikkat etmeniz gereken şey de budur.

Kongre “Nasıl ödeyeceğiz?” diye sormak yerine , “Buna nasıl kaynak sağlayacağız?” diye sormalı.

Bu soruyu cevaplamak için insanları, fabrikaları, ekipmanları ve demir ve odun gibi doğal kaynakları düşünmemiz gerekiyor. Yüksek hızlı demiryolu inşa edecek, çökmekte olan yolları ve köprüleri onaracak ve ekonomimizi yeşillendireceksek; çeliğe, betona ve keresteye ihtiyacımız olacak. İnşaat işçilerine, mimarlara ve mühendislere ihtiyacımız olacak. Güneş panelleri, elektrikli araç şarj istasyonları ve elektrikli okul otobüsleri için binlerce siparişi karşılayabilecek şirketlere ihtiyacımız olacak. Eğer ekonomimiz tüm bunları hızlı bir şekilde tedarik edecek üretken kapasiteye sahipse, o zaman ona kolayca kaynak sağlayabiliriz.

Ya da sağlık. Ya da ücretsiz üniversite. Medicare’i diş, göz hastalıkları ve işitmeyi içerecek şekilde genişletmek için faturaları ödemek kolaydır. Buradaki zorluk, bakıma ihtiyacı olan herkesi tedavi etmek için yeterli diş hekimimiz, optometristimiz ve odyologumuz olduğundan emin olmaktır. Ve ücretsiz üniversiteye kaynak sağlamak istiyorsanız, o zaman ek öğrencilere ders vermek ve onlara ev sahipliği yapmak için fakülteye, sınıflara ve yurtlara ihtiyacınız vardır.

Tam istihdam ekonomisinde, tüm bu kaynaklar istihdam edilmiştir. Sistemin hiçbir yerinde yedek kapasite yoktur. Dolayısıyla hükümet birdenbire tüm bu yatırımları bir kerede yapmaya kalksa, bu işi yapacak insanlara veya inşaat malzemelerine sahip olmadığını çabucak keşfederdi. İhtiyaç duyduğu kaynakları elde etmek için özel sektörle rekabet etmesi, ücret ve fiyatları artırması gerekecekti. Bu enflasyonist olur ve mali açıdan sorumsuz olur.

Tam istihdamdan çok uzaktayız. Bozuk sistemlerimizi onarmaya başlamak için ihtiyacımız olan kaynaklara sahibiz. Ama bunun mümkün olduğuna inanmalıyız. “Borç” ve “açıklar” gibi kelimelerin bizi engellemesine izin vermemeliyiz. Kamu parasının nereden geldiğini ve nasıl çalıştığını daha iyi anlayarak, üzerimize çöken birçok gerçek sorunu çözebiliriz. Her krizde bir fırsat yatar. Parçaları toplayabilir ve pandemiden önce var olan kırılgan sistemleri yeniden birleştirmeye çalışabiliriz. Ya da bol kaynaklarımızı yaşamak istediğimiz türden bir dünyaya şekillendirerek yeniden inşa edebiliriz. İnsanlarımızı ve gezegenimizi önemseyen biri. Umarım gerçekten cesur olmayı seçeriz.

TEŞEKKÜRLER!