Kaya Özyürek: TCMB’nin Yeni Zorunlu Karşılık Hamlesi Ne Anlama Geliyor?

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) zorunlu karşılıklarda bir değişikliğe gitti. Yabancı Para cinsinden yükümlülükler için tesis edilmesi gereken zorunlu karşılık oranları her vadede 2% arttırıldı. ROM (rezerv opsiyon mekanizması) altında Türk Lirası cinsinden yükümlülüklerin zorunlu karşılıklarının döviz cinsinden tesis edilme olanağı azaltıldı ve Türk Lirası cinsinden yükümlülüklerin zorunlu karşılıkları için ise yeni bir uygulama devreye sokuldu. Yapılan her bir hamlenin farklı nedenleri, etkileri söz konusu. Yalnız Türk Lirası zorunlu karşılıklar için olan bu yeni uygulama en çok rağbet gören değişiklik durumunda olmakla beraber bu yazımızın içeriğinin de ana konusu olacak. Peki bu yeni uygulama tam olarak nedir? Dilerseniz öncelikle zorunlu karşılıklar ne anlama gelmekte, ondan başlayalım.

Zorunlu karşılıklar, bankaların merkez bankası nezdinde açtıkları hesaplarda belirli bir süre zarfınca tesis etmeleri gereken, farklı para cinsinden ve farklı vadelerde olan yükümlülüklerinin belirli bir oranına TEKABÜL eden miktarı ifade etmektedir. Zorunlu karşılıkların ani mevduat çıkışlarını karşılamada kullanılacağı düşünülürse finansal istikrarı destekleyici nitelikte olduğu varsayılır. Çok geçmeden neden “tekabül” kelimesini büyük harflerle yazdığımı da açıklayayım. Tekabül kelimesini kullanmamdaki amacım, sanılanın aksine zorunlu karşılıkların, muhasebesel bir pasif kalemi olan mevduattan ziyade, o mevduatın belirli bir oranına DENK düşen miktarını ifade eder. Yani bir banka için, zorunlu karşılıkların tesisinde, müşterinin yatırdığı paranın bir kısmını bir kenara saklayıp o saklanan kısmını da merkez bankası nezdindeki hesabına yatırma gibi bir zorunluluğu yoktur. Bankalar, ilgili yükümlülüklerin zorunlu karşılık olarak tesisi için gereken parayı bankalar arası repo piyasasından ve/veya merkez bankasının düzenlediği repo ihalelerinden teminat karşılığı borçlanıp serbest mevduat hesabı adı verilen hesapta ortalama veya bloke olarak zorunlu karşılık tesis ederler. Zaten zorunlu karşılıklar ülkemizde Cuma günleri hesaplanır, hesaplanan tarihten iki hafta sonraki Cuma gününden başlamak üzere iki hafta boyunca tesis edilir. Anlaşılacağı üzere zorunlu karşılıklar, bankalar için ek bir maliyet unsurudur, bu nedenle kredi-mevduat faiz marjına da bu maliyet yansıtılır. Merkez bankası serbest mevduat hesabına belirli dönemlerde politika faizinin altında bir faiz ödeyerek bankaların zorunlu karşılığın getirdiği faiz yükünü azaltmaktadır.

Şimdi gelelim yeni uygulamaya…

25 Haziran 2021 tarihi baz alınarak hesaplanan toplam yabancı para ve Türk Lirası mevduatlar göz önünde bulundurularak, zorunlu karşılık yükümlülük dönemi başlangıcı olan 19 Temmuz 2021 tarihinden itibaren ilgili veriler raporlanmaya başlanacak. Bu ilgili veriler kabaca şunlardır: zorunlu karşılıklara tabi yükümlülüklerin hesaplandığı tarihte olan toplam yabancı para mevduatın toplam mevduata oranı “GÖSTERGE 1”; 25 Haziran 2021 tarihinden başlayarak ilgili zorunlu karşılık yükümlülük tarihine kadar olan yabancı para mevduat hesabından vadeli Türk Lirası hesabına dönen ve Türk Lirası hesabında kalmaya devam eden mevduat miktarının 25 Haziran 2021 tarihinde mevcut olan toplam yabancı para mevduat tutarına olan oranı “GÖSTERGE 2”.

-25 Haziran 2021 tarihli veriler baz alınarak, ilgili zorunlu karşılık yükümlülük tarihine kadar yabancı para mevduattan vadeli Türk Lirası mevduatına dönen ve Türk Lirası mevduatta kalmaya devam eden tutarlar 19 Temmuz’dan itibaren zorunlu karşılıktan muaf olacaklar.

-Türk Lirası cinsinden olan zorunlu karşılıklar, yukarıda zorunlu karşılıklardan muaf tutulan mevduat yükümlülüklerine uygulanan en yüksek zorunlu karşılık oranıyla çarpılacak ve çarpım sonucu elde edilen tutara 19% faiz ödenecektir. Çarpım sonucu elde edilen tutarın, toplam Türk Lirası zorunlu karşılık tutarından çıkarılmasıyla elde edilen geriye kalan zorunlu karşılık tutarlarına, GÖSTERGE 1 ve GÖSTERGE 2’ye göre farklı faiz oranları ödenecektir.

(Katılım Fonları da aynı uygulamaya tabidir)

Kaynak: TCMB, Zorunlu Karşılıklara İlişkin Basın Duyurusu

Merkez bankasının zorunlu karşılık oranlarını arttırıp indirmesi ve zorunlu karşılıklara ödenen faiz oranlarında bir değişikliğe gitmesi, genelde, maliyet kanalıyla kredi faiz oranlarında azalmaya veya artışa yol açmaktadır. Yeni uygulamayla merkez bankası, yapacağı bu zorunlu karşılık değişikliğiyle, bankaların kredi faizlerinden ziyade mevduat faizlerinde bir değişikliğe giderekten zorunlu karşılık tesisi sonucu çıkan maliyetlerinde bir hafifleme olanağı sunmaktadır. Amaç, bankaların Türk Lirası cinsinden mevduata daha yüksek faiz vererek müşteriyi dövizden TL’ye çekip dolarizasyon döngüsünü kırmaktır. Müşterinin TL’ye geçmesiyle beraber bankaların döviz pozisyon açığının kapanması, hatta döviz pozisyon fazlasının oluşması/artması söz konusu olabilir. Böyle bir durumda, dövizde kayda değer ölçüde pozisyon almak istemeyen, döviz pozisyon fazlası olan bir banka, piyasadan döviz satarak pozisyon fazlasını kapayacak, kur ise bir miktar gerileyecektir. Bu uygulamanın aktarım mekanizması bu şekilde gerçekleşmektedir. Atılan bu yeni adımların nasıl bir etkisinin olacağını ileriki haftalarda göreceğiz.

Kaya Özyürek

Twitter: @financeplumber

Kaynak: https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Duyurular/Basin/2021/DUY2021-27