FÖŞ yazdı: Bu ekonomi NİYE HALA batmadı ya?
8 Nisan 2021
Aralarında Tinder, Gryndr, Xerfon, Mefistafoles’in de bulunduğu 20’den fazla sosyal medya platformunda en sık karşılaştığım soru: “Hocaaaaam, 10 yıldır ekonomi batacak diyorsun, niye batamadı hala yaaaa?”. En sık karşılaştığım yorum ise “Hoca ya, sen, kripto-AKP’lisin, Erdoğanista’sın”. Bu zıt yorumları yapanları bir araya getirip acı bir kahvemi içmelerini isterdim. Bu arada, Xerfon ve Mefistafoles soysal medya plaftormlarını duymamış olabilirsiniz, duyamazsınız da zaten. Üye olmak için önce American Express Zirconium Optima Super-Card sahibi olmak lazım ki, bir bana bir de Jeff Bezos’a gönderdiler.
Evet, itiraf ediyorum, Türkiye ekonomisini batıramadım. Aslında benim gibi kancık, arkadan vuran, yavşak bir “ortam ekonomisti” için kolay yol “Hadi canım sen de, hala TUIK’in verilerine mi güveniyorunuz siz? Gerçeği benden dinleyin” diye kıvırmak olurdu ki, bazı veriler hakikaten evlere şenlik. Ama Rahmetli Babannem’den kalan bir gram Ar’la ekonomideki aktivite düzeyinin TUIK’in pompalamasıyla açıklamanın ötesinde bir tempoda gerçekleştiğini kabul ediyorum.
Nerden biliyorum? Mesela, sanayi üretimi yanılmaz. Mesela, aşağıda grafiğini verdiğim MÜSİAD-SAMEKS’e ISO-Markit imalat sanayi PMI’dan daha fazla güveniyorum ki, yavaş da olsa Mart’ta ekonomik aktivitenin büyüme yönünde seyrettiğini gösteriyor. Mesela, yine aşağıda sunduğum çekirdek ve toplam ithalatta hile zor—ikisinin de daralması gerekirdi.
Dün akşam açıklanan Mart nakit bütçe TL40 milyar fazla verdi, bu da hile olabilir, ama TL40 milyar palavra atacak Yiğit varsa, alının öper, Maliye Bakanı yaparım (Yunanistan’a)! Demek ki ya bütçede tasarruf var (yok, olsa iç talep daralırdı), ya da vergi gelirleri yüksek tempoda seyrediyor (o zaman da demekki tüketim var).
Ha, yani büyüme öyle ahım-şahım değil. Betam’ın nowcast modeline göre 1Ç2021’de çeyrekten-çeyreğe GSYH sadece %0.7 büyüyecek. Ama, bana sormuş olsaydınız “En %2 daralma” derdim. Niye olmadı? İlk cevap tüm dünya genelinde gözlenen bir olgu: İnsanlık süregelen pandemiye adapte oldu, onu evrim ağacının tepesinde öteki canlıların üstüne def-i hacet yaptıran kıvrak zekasıyla sosyal kısıtlama ve yasaklara rağmen işini-gücünü sürdürmenin bir yolunu buldu.
İkinci açıklamam ise bir teori. Ama “gözlenen empirik verilerle” uyum içinde olduğu için dikkate alınmaya ve tartışılmaya değer. Yazıyorum da, sol beynim gülüyor. Ulan kim tartışacak ya? Köşe yazarlarının derdi-günü emekli amiraller bildiri yayınlamalı mı, yayınlamamalı mı? Niye yayınlamasın? İfade özgürlüğü anayasa ile güvence altına alınmış evrensel bir hak değil mi? “Zamanlaması manidar”mış. Bu ülkede zamanlaması manidar olmayan ne var, Odin Aşkı’na bana bir söylesenize. Bir ufak detay daha: Yüce Sultan Abdülhamit Han’ın Devrilmesi’nden bu yana Deniz Kuvvetleri ne zaman darbe yaptı, yahu? Darbe ve muhtıralar Kara Kuvvetleri’nin görev alanına girer.
Neyse, konuya dönelim. Malum-u aliyeniz, TUIK’in ölçtüğü TÜFE enflasyonu Mart’ta yıllık %16.2 oldu. Şimdi VARSAYALIM (bütün Nobellik teoriler uçuk varsayımlarla başlar) GERÇEK enflasyon TUIK’in ölçtüğünün üstünde. O zaman veriler nasıl değişir?
Ama önce varsayımın az da olsa akla yakın olması lazım: “Varsayalım ki, Başkanımız Erdoğan dünyanın en demokrat lideri” diyerek bir model kurarsanız, şebekler kulaklarıyla güler. Gerçek enflasyonun TUIK ölçümünden yüksek olabileceğine dair makul delillerim var mı? Of course, my horse. İşte size iki fotoğraf:
İlki çok değerli Hocam Prof Veysel Ulusoy’un başkanlığındaki ENA Grubu’nun alternatif TÜFE Endeksi:
İkincisi çok saydığım Özer Sencar’ın Metropoll Araştırma Şirketi’nin Mart mutfak enflasyonu anketi:
Şimdileyin…Enflasyonu %16 değil, %30 varsayarsak, Amerikalılar’ın deyimiyle “bir konserve kutusu solucanın kapağı açılıyor”. Çünkü GSYH şöyle hesaplanır. Önce, bir zaman dilimi içinde satılan tüm mal ve hizmetlerin NİHAİ değerini ölçersiniz, sonra deflatör adını verdiğimiz, az-çok TÜFE’ye benzeyen bir fiyat endeksine bölerek “enflasyondan arındırır” ve reel büyüklüklere ulaşırsınız. Eğer deflatör gerçeğinden daha düşük bir değer almışsa, reel GSYH de abartılır.
Ama sorun burada kalmaz. Tüm nominal ciro endeksleri doğru, fakat reel artışlar fazladır.
Ama lafı buraya da getirmeyeceğim. Farzdelim ki, TUIK haklı da bizim millet hafiften sıyırtmış, uzun Covid’den enflasyonu fazla hissediyor. Farketmez, halkın kafasında enflasyon %30, mevduat ve kredi faizi sırasıyla %18 ve %22’yse ne olur? Her ikisi de REEL olarak negatiftir. Yani, vatandaş TL mevduatta satın alma gücü kaybettiği, kredi aldığında da bankanın cebinden para çaldığını düşünür.
Sonuçları berbattır. Millet politika faizini %22’ye çeksen de TL tutmaz. Aksine, yeni tasarrufları bankalardan çekip REEL varlıklara yatırır. Şu anda Borsa’da 2.2 milyon yerli yatırımcıya erişmemizin başlıca nedeni budur. TL mevduatta beklemek kesin servet kaybına yol açar, ama Borsa’da HakYemez Holding Uzay Teknolojileri AŞ’ye yatırım yaparsanız, rulet masasındaki kadar şansınız vardır en azından.
Bu benzetmeyi buarda Mars’a veya Kars’a kadar uzatabilirm. Millet nasıl olsa bedava diye kredi çeker, fiyata filan bakmadan yarı-yatırım sayılacak arsa ve araba alır. Konut biraz değişik, çünkü orada bir gelir ve faiz karşılaştırması sorunu var.
Devam edeyim, nominal cirolar ünite bazında satışların artması değil, yüksek enflasyon yüzünden almış başını gidiyorsa, KDV ve ÖTV de patlar. Hükümet gani vergi toplar, ama harcama gücü iyice daralan tüketici sıcak küllü mangala oturmuş gibi bağırır. Bu da bütçe fazlasını açıklar.
Genelde, tasarruf eğilimi düşer, tüketim eğilimi yükselir. Hızla değer kaybeden TL’ye rağmen ithal mallara talep de patlar. Halkın %40’ı devletin mali desteğiyle ayakta dursa da, geri kalan %60 tuzu kurunun artan harcama eğilimiyle GSYH’nın çeyrekten çeyreğe artması bir olasılıktır. Gerisi de TUIK’in Harry Potter’ı altına ettirecek büyü numaralarına kalmıştır.
FÖŞ
FÖŞ anlattı: Medeniyetler Savaşı Dünya Ekonomisine Format Atıyor
FÖŞ yazdı: Global mali krizin ayak sesleri
FÖŞ: Bu Darboğazdan NE ZAMAN ve Nasıl Çıkarız?
Tüm Yazarlar
